Trip report Japan

Van 5 tot 17 april 1998 werd Japan doorkruist onder de gedreven reisleiding van Hera Van Sande (inmiddels moeder van een dochter die als verstekelinge de reis meemaakte) en de Nieuw-Zeelander Thomas Daniell.
De reisdeelnemers, maar ook diegenen die de reis niet meemaakten, zijn hartelijk welkom voor een visuele herinnering aan de chaos van de Japanse steden. De sublieme stille kracht van de Japanse tuinen.
Meesterwerken van Toyo Ito, Tadao Ando, Fumihiko Maki, Rinkai Koen, Shinohara, Isosaki, Kurokawa, Kenzo Tange, Takamatsu, Maekawa, Steven Holl, Aldo Rossi, Rem Koolhaas, Vignoly, Renzo Piano enz… enz… Van de klassieke villa’s, kastelen, schrijnen en tempels over Pachincohalls tot bloeiende kerselaar-boomgaarden, afgeboord met drankautomaten. De videofilm is een chronologisch getrouwe weergave van de reis. Het heeft absoluut niet de pretentie van een professionele reportage. Het is een reisimpressie.
Ad hoc gefilmd uit de losse pols en vervolgens (na een strenge wiedbeurt) door Paul Vandenberghe tot de helft teruggebracht, toch nog tot twee uur boeiende beelden. De commentaar wordt ter plekke verzonnen (in de beste traditie van de stomme film) door enkele reisdeelnemers. De film is dus eerder ‘chaos’ dan ‘zen’ : een caleidoskoop die bij de reizigers de reis beslist zal terugroepen. Rekening houdend met de tijd om rustig Japans te eten en de avondvullende lengte van de film, hebben we dan maar afgezien van nog een aanvullend debat nadien. Vandaar, iets andere afspraken dan in vorig bulletin vermeld. Reizigers en niet-reizigers, leden en niet-leden welkom.

TUSSEN ZEN EN CHAOS

Archipel in Tokyo – Kobe – Osaka – Himej – Fukuoka – Kumamato – Hiroshima – Mijajima – Kyoto . 5-17 april 1998

Na jaren architectuurtrips en -reizen doorheen Europa, kreeg het ‘zwaardere’ werk enkele jaren geleden reeds vorm in Chicago-Wisconsin. De afgelopen Japan-reis zette de kroon op een nieuw genre : de Architectuur Expeditie.

Voor de 88 deelnemers werd de 2000 km lange tocht doorheen centraal en zuid Japan een onvergetelijke culturele ervaring en een architecturale brainstorming.

Een mentale sprong naar een cultuur vol ongrijpbare tegenstellingen. Zappend tussen zen en chaos, tussen the beauty en the beast, de architectuurparels en de losgeslagen steden, de paradijstuinen en de neonjungles … de traditie en de moderniteit.

De uitgepuurde stilte van de 15 stenen in de zentuin in Ryoanji en het oorverdovende frenetieke geweld van de ratelende metalen bolletjes in de Pachincho speelhallen … Japan is zowel het een als het ander …

Deze zappende expeditie vraagt nog maanden verwerking. We houden het dus bij wat summiere, onvolledige notities.

MAANDAG 6 april 1998. TOKYO

Deze metropool is ‘the beast’ : de hogere vorm van stedelijke chaos, efficiënt bijeengehouden door een perfect metrosysteem. Neonuitbarstingen in Shibuya, Shinjuku … statiger electrische composities in Ginza, boven elkaar gestapelde stadsautostrades … en overal de wriemelende mensenmassa’s in straten en stations, doorsneden door 88 westerlingen (de enige in Tokyo overigens) bijeengehouden door gele Archipelpetjes. (De list werkte.

DINSDAG 7 april 1998. TOKYO

KENZO TANGE, zijn recent werk, de gigantische torens van New Tokyo city hall (82) en het naburige regeringskantoorcomplex verbazen door hun grafisch Amerikaans academisme. Het Shinjuku NS building van NIKKEN SEKKEI met zijn overweldigende binnenruimte grijpt aan door eenvoud en minimalisme. Het national gymnasium voor de olympische spelen van KENZO TANGE (64) is een tijdloos samenspel van elegantie en monumentaliteit, van Japanse traditie en moderniteit. Een eerste, veelbelovende, kennismaking met TADAO ANDO in collezione : volume en leegte, licht en schaduw, ruimtelijke dynamiek, ‘promenade architectural’. Drie gebouwen van FUMIHIKO MAKI demonstreren diens architectonisch raffinement : de spiral building (met zijn spiraalvormige opbouw van gevels, routes en ruimten), de tepia building (met broze evenwichten), het metropolitan gymnasium (met zijn zeer Japanse dakvormen).

WOENSDAG 8 april 1998. TOKYO

Het National museum van LE CORBUSIER (helaas gesloten wegens restauratie) met daartegenover : het werk van MAEKAWA : de leerling die de meester ter plaatse overklast. De metropolitan festival hall heeft een monumentale oerkracht die Chandigar oproept. Het nagelt je aan de grond. Na een tuinenwandeling (de zon komt erdoor) onder explosies van bloeiende kerselaars (veel witter dan bij ons met scherpgetekende, zwarte takken), de trein naar Chiba New Town. Onderweg langs de kust een wonder van minimaliistische schoonheid. Het observatory van KASAI RINKAI KOEN is een driedimentionele wandelgaanderij met als enige functie : het bekijken van de zee. Een glazen lineair volume, doorklieft door hellingsbanen. De detaillering is haarscherp. Het gebouw zweeft. In Chiba New Town, opnieuw indrukwekkend werk van FUMIHIKO MAKI (de Makuhari messe I en II met ernaast TOYO ITO’s hangstructuur boven tentoon-stellingshalls. Een woonwijk van STEVEN HOLL met zorgvuldig afgewogen kleurrijke enscene-ringen van de buitenruimtes.

DONDERDAG 10 april 1998 . TOKYO

Laatste dag Tokyo. De leegte in de stad. De tuinen van het Imperial Palace (helaas in de regen). Kantoorgebouwen van MAEKAWA (65 en 74). ‘s Middags the Space Odyssey van RAFAËL VIGNOLY (97) in het Tokyo International Forum. Verbluffend in zijn omvang en zijn perfectie. Pyranesische, duizelingwekkende hall. Spectaculaire concertzalen en foyerruimtes. Wandeling doorheen het statige Ginza met gebouwen van ASHIHARA (Sony building), NIKKEN SEKKEI, TANGHE … KUROKAWA (Nagakin Capsule Tower), het symbool van het metabolisme. Een bizarre EISENMAN constructie om af te sluiten. Shinkansen naar Osaka (Mooi verpakte eetboxen met eetbare raadsels)

VRIJDAG 11 april 1998. OSAKA

Na een bustocht door een agglomeratie die nergens ophoudt, de bergen. De ongerepte natuur (70 % van Japan schijnt zich in deze status te bevinden). De Chapel of Mount Rokko van TADAO ANDO (85) blijkt echt in zijn eenvoud maar volkomen onecht in zijn gebruik. In werkelijkheid is dit een commerciële trouwkapel-annex van een banaal hotel, gespecialiseerd in trouwfeesten. Het Rokko housing I en II-complex van TADAO ANDO (78, 85) maakt een monumentale uitzondering op de regel dat in Japan nergens op berghellingen wordt gebouwd. ANDO’s Church of the Light (het is toevallig Goede Vrijdag, even vóór drie uur). Kleine, maar beklijvende sacrale ruimte. Het kruisvormig licht priemt door het netvlies. Terug naar Osaka voor een receptie, architectuurvoordracht (KINOSHITA), concert met marimba en sax, en staand Belgisch buffet dat door de aanwezige Japanse architecten en professoren zeer gretig wordt gesmaakt. Het Belgium Flanders Exchange Center zorgde voor een feestelijke verademing. De conversatie met Japanse collega’s lukt hier en daar. Visitekaartjes worden uitgedeeld. De avond wordt besloten op de brug aan de Kirin Plaza (SHIN TARAMATSU), een decor van machine-esthetiek omvat vier lichttorens die deze neonzee van een indrukwekkende repliek voorziet. De ambiance op deze stedelijke plek is bruisend en vitaal. Een scène uit Metropolis. De twee fraaie TADAO ANDO bars nabij het hotel (in de kelder van textielzaken) worden door Archipel-leden overrompeld. Tweemaal Ando : de bruine kroeg versus de bar voor de zakenman.

ZATERDAG 11 april 1998 . HIMEJI, FUKUOKA

Shinkansen naar Himeji . Zomerse hittegolf. Het Himeji Castle (1333-1609) is het eerste serieuze contact met klassiek Japan. Het gaafst bewaarde van alle kasteelcomplexen. Zig-zaggende routing tussen zware vestingsmuren, centraal bekroond door een hoofdtoren in vijf geleedde verdiepingen. Een wereldmonument. De ultieme combinatie van elegantie en zwaarte. Een wandeling verder : het literatuurmuseum van TADAO ANDO (91). Twee in elkaar gedraaide kubussen, omgeven door een cylinder, uitlopend in wanden, vlakken, trappen, waterpartijen. Een explosie van doorzichten, zoninval, schaduwwerking, routing … afgesloten in een latere faze door een rustige balkvorm. Palend eraan : de serene klassieke villa Bokeitei. Hier begint men te vermoeden waar het in dit fluide klassieke woonconcept om gaat. Een geraffineerde cluster van geschakelde ruimtes, omboord door binnen- en buitengangen, wisselend indeelbaar door de glijdende papierwanden, betrokken op de tuin in omsloten ingekaderde zichten … Hoe schaalverkleining ongelooflijke ruimtelijkheid genereert. In een adembenemend gaaf landschap gooit TADAO ANDO in zijn Children’s Museum (89) alle remmen los. Een totaalervaring van landschap en architecturale routing, een magistrale les in architectuur. Ruimtelijke doorzichten kadreren het landschap, wanden en trappartijen laten het gebouw over het landschap uitdeinen. Shinkansen naar Kukuoka. Eenpersoonshotelcellen voor de zakenman. De bar van Hotel il Pallazo (ROSSI) wordt het Archipel-trefpunt.

ZONDAG 12 april 1998. FUKUOKA

In Fukuoka lijkt de chaos meer op mensenmaat. Werken van ISOZAKI, KUROKAWA en het controversiële palazzo hotel van ALDO ROSSI (87), ergens tussen mausoleum en stedelijk gebaar. Robuust idee van de stad, interieurs zwelgend in luxe.

s’ Middags : pauze in een knettergek Canal city. Kitchindigestie. Een architectuur-gedrocht dat ongelooflijk functioneert. Disneyland in volle stadscentrum. bus naar Nexus World met een zeer gaaf uitgebalanceerd wooncomplex van STEVEN HOLL (91). Een beheerst architecturaal gedreven raffinement. Daarnaast : het wooncomplex van REM KOOLHAAS (91). Van de straat af gezien : een zware zwevende sokkel. Vanuit de nabijgelegen parkeertoren bekeken : een ongemeen boeiende woonstructuur met zijn golvende woonstrips. CHRISTIAN DE PORTZAMPARC (91) slaat de bal mis en realiseerde een wooncomplex als operadecor. (De kwaliteit van de ‘rue des hautes formes’ in Parijs is hier volkomen opgelost in futiele gebaren). Uitstap naar zee. Het zeefront wordt beheerst door een ongemeen ranke toren van NIKKEI SEKKEI. Het naburige gasmuseum van SHOE YOH is een parel. Scherp gedetailleerd gebouw. Zwart interieur met centrale pyranesische put vol effecten en interactieve experimenten. Shinkansen naar Kumamoto. Een hotel met haar zicht op het verlichte Kumamoto Castle en de flanken van geschoren azalea’s

MAANDAG 13 april 1998. YATSUSHIRO – KUMAMOTO

Dit wordt een TOYO ITO dag. Bustrip naar Yatsushiro. Drie schitterende complexen in een steeds adequate maar sterk wisselende architectuurtaal. Het bejaardencentrum in een sobere, elegante aanpak. Degelijk, luchtig, zeer leefbaar. Het Yatsushiro Municipal Museum met scherpgetekende dakvleugels als opwiekende vogels. De brandweerkazerne. Opgetild boven de brandweerwagens. Zwevende ruimtelijkheid. Heldere poëzie. Heerlijk gebouw. Functioneel én elegant. Ito lijkt een begenadigd, trefzeker architect in een streek (de ‘Kumamoto Art Polis’) die volgens de plaatselijke architectuurfolders, architecturaal talent verzamelt. Kumamoto castle dompelt ons opnieuw onder in het klassieke Japan. Mysterieuze slalom van zware, zwarte wanden en witgepleisterde bovenstructuren. De beroemde Joju-tuin met zijn zorgvuldige afgemeten composities die het bergenlandschap in Japan samenvatten. Esthetisch raffinement. Toeristisch in zijn toegangen helaas omsingeld door Cola-automaten (maar ook dàt is Japan). Het trapvormig Kumamoto-Kita police station van SHINOHARA is een zwaar geënsceneerde repliek op de stad. De sociale woonwijken van YAMAMOTO en NINO (met hun overbodige klimop van trappen en luifels) overtuigen niet.

DINSDAG 14 april 1998. MIYAJIMA – HIROSHIMA

Een tussenstop in Hiroshima. De beroemde ruïne. Dit was dus de plek van nucleaire schande. Het museum van TANGE. De bergen papieren kraanvogelkransen van schoolkinderen met hun duizenden uren plooiwerk vormen het broze monument van menselijke emotie. Trein en overzetboot naar Miyajima. Een eiland waar het klassieke Japan zich landschappelijk en theatraal ontplooit. Het Tuskushima Shrine : een magistrale oranjerode stakelselconstructie met zicht op de gigantische Otorii poort in het water. Boedistische tempelcomplexen, nachtegalen-wandelpad … Traditioneel dorp met een koopmanswoning waarin het esthetische raffinement van de traditionele woningbouw de adem snoert … ‘s Avonds : shinkansen naar Kyoto. Laatste halte.

WOENSDAG 15 april 1998. KYOTO

Deze reis houdt niet op te verbazen en krijgt vandaag boeketten vuurwerksalvo’s. De Kinkakuji tempel (met zijn gouden paviljoen) en zijn paradijselijke tuinen. De Ryoanji zen tuin met zijn perfecte esthetiek van muur, gerakelde gravel en 15 rotsblokken. De actualiteit : met de garden of fine arts van TADAO ANDO (94) die hier zijn architectuurtaal naar het (te) formeel-barokke laat losslaan. SHIN TAKAMATSU (90) demonstreert met zijn Syntax building een soort radicale architecturale waanzin. Ook in Origin I en II slaat hij toe in associatieve, futuristische gebaren.

Time’s I & II, twee wooneenheden van TADAO ANDO van een grote sereniteit en een “rustige” schaal. The concerthall van ARATA ISOZAKI (83) is een meesterwerk van zijn kunde. De golvende gevels. De ruimtelijke surrealistische ervaring van pure dynamiek in de centrale hall. Architectuur als muziek. Het rode Heian Shrine doet verstommen door zijn grandeur. De Kyoto Hall van KUMO MAEKAWA (59). Opnieuw monumentaal en groots, met daarachter het National museum of modern art van FUMIHIKO MAKI (86) (iets minder overtuigend dan zijn werk in Tokyo). Verrassende ontdekking : een subliem winkel- en wooncomplex met gekamde, gepleisterde wanden dat gave associaties oproept met het werk van Barragan. Monumentale afsluiting van de reis. Het Kiyomizu-dera tempelcomplex bij zonsondergang : een bergflank, bezaaid met tempels en heerlijke tuinen, omboord door traditionele wijken. Knetterend applaus voor Hera en Thomas, met op de achtergrond doffe slagen van een priester op zijn trom.

DONDERDAG 16 april 1998 . KYOTO

De Archipelgroep stuift uiteen om in één vrije dag het onmogelijke aan te pakken. Kennismaking met het atelier van Takamatsu … verkenning van deze stad met zijn tuinenpracht. Zijn tempels, zijn kasteel, zijn keizerlijke sites, zijn traditionele wijken, zijn 3.000 historische sites (en nog wat winkelen). 88 verhalen …

VRIJDAG 17 april 1998. KANSAI AIRPORT-ZAVENTEM AIRPORT

De Kansai Airport (94) van RENZO PIANO. Een verbazingwekkend transparant en sierlijk gebouw, perfect functioneel, helder en overzichtelijk. De terugkeer naar het nieuwe ergerlijke onding, culminatie van Belgische pruts en lompigheid in Zaventem. De vlucht van de Kansai ‘beauty’ naar de Zaventem ‘beast’.

BEDANKT

Deze memorabele architectuurexpeditie was onmogelijk zonder HERA VAN SANDE. Architect van een perfect reisconcept in een evenwichtige dosering van stedenbouw, cultuur, hedendaagse, naoorlogse en klassieke architectuur, tuinen en landschappen, gestuwd in een twee weken volgehouden timing, zo scherp als deze van een Shinkanzen. Reisleidster, gids en tolk voor 86 analfabeten die niet kunnen spreken, noch lezen, laat staan de weg vinden. Hierin voortreffelijk bijgestaan door THOMAS DANIELL (een architect uit Nieuw-Zeeland die in de groep paste alsof hij er al jaren bijhoorde).
De expeditie had soms iets weg van een bergbeklimmerstocht waarin Hera en Tom als gidsen vooropklommen met een onzichtbaar koord van gele Archipelpetjes in hun zog. We kunnen Hera en Tom alleen 1000 maal bedanken voor deze ‘twee weken in de hemel’ (dixit Charles Vermeersch).

Dank ook aan het professionele Archipel-team. Het in Chicago gelouterde duo Wim en Gery die de grote groep discreet maar efficiënt splitste, telde, leidde. Het zorgeloos meedrijven van 88 reizigers werd onopvallend maar rigide elk uur bijgehouden.

Tijdens de reisvoorbereidingen in het afgelopen jaar, zagen we de uitdaging geleidelijk groeien en vorm krijgen doorheen een complex kluwen van afspraken, boekingen, reserveringen en rekenwerk. Voor de reisdeelnemers leek alles ontspannen op wieltjes te lopen, niet in het minst door hun uithoudingsvermogen, solidariteit, groepsdynamiek en Archipel-spirit. Dit was een zalige reisgroep die 88 maal wordt bedankt.

SAYONARA JAPAN

In het najaar komen we er zeker op terug. (Er werd immers driftig en zeer Japans gefilmd en gefotografeerd). Het architectuurreizen wordt wellicht vervolgd in Portugal 1999. Ook aan Finland en Mexico wordt gedacht. (Jan legde reeds contacten met Ricardo Legoretta). Maar alle suggesties, waar ook ter wereld, zijn welkom … architectuur kent geen grenzen.

Marc Felix