Francisco Mangado (ES)

Voor wie ons vorig jaar vergezelde tijdens de jaarlijkse reis zal zijn werk zeker geen onbekende zijn. Door omstandigheden kregen we toen niet de kans om de realisaties ten volle te doorgronden. Een dik half jaar later zetten we dit recht en laten we gedurende een lezing het woord aan Francisco “Patxi” Mangado.

Francisco José Mangado Beloqui is geboren te Estella in 1957 en studeerde af aan de Architectuurafdeling van de Universiteit van Navarra in 1981. Als invloedrijk leraar en criticus, vruchtbaar ontwerper en bedrijvig aanwezige op de nationale Spaanse scène, is hij momenteel een sleutelfiguur betreffende architectuur in Spanje. Samen met onder andere Eduardo de Miguel reorganiseerde hij de Architectuurschool in Pamplona naar hedendaagse ontwerpnormen, waarbij hij een masteropleiding met binnen- en buitenlandse gastdocenten opbouwde. Zelf was hij onder meer gastprofessor op universiteiten te Barcelona, Madrid, Texas, Harvard en momenteel in Versailles, Parijs.

Mangado is een ‘architect’ architect, in de zin dat hij het ontwerpproces onderwerpt aan een streng intellectueel onderzoek waar niets zomaar aangenomen wordt. Hij verdedigt een geest van creatief onderzoek los van “a-priori credo’s” of conventies, in een naakte confrontatie met het ontwerpprobleem, dat hij vergelijkt met de kunst van het stierenvechten. Aanvankelijk kan het resulterende werk moeilijk te vatten blijken, omdat het qua stijl weinig vertrouwde referentiepunten bezit, maar het staat echter heel stevig op zijn eigen formele premises. Al zijn projecten tonen steeds een sterke beheersing…van globaal concept tot in het kleinste detail.

Mangado kreeg in zijn carrière vlug aandacht met projecten zoals ‘Plaza Carlos III’ uit 1987 en ‘Marcus Reall Winery’ uit 1990. Zelf beschouwt hij zijn ‘studies voor een niet gebouwd hotel in Pamplona’ uit 1991 en de competitie voor de ‘Castilla-Leon Concert Hall’ uit 1994 van groter belang voor de ontwikkeling van zijn eigen vormentaal. De laatste jaren zijn enkele grote en mooie werken van zijn bureau opgeleverd. Het voornaamste is ontegensprekelijk het ‘Baluarte’-gebouw (Palacio de Congresos y Auditorio de Navarra). Recente eerste prijzen in belangrijke architectuurwedstrijden (onder andere Centro Municipal de Congresos y Exposiciones de Avila…) zorgden ervoor dat hij in Spanje tot de voornaamste architecten behoort en internationaal zijn naam steeds minder te negeren valt.

Zuasti Country Club, Zuasti-Pamplona

Het programma van deze opdracht bevatte sportfaciliteiten (zwembad, fitness) en een golfterrein, te organiseren in een omgeving waar landschap, historisch waardevolle en mooi bewaarde gebouwen (el Señorio de Zuasti) en ruïnes door elkaar lopen. Mangado’s bedoeling is hier een speelse tuin te scheppen die suggestief openstaat tot geïmproviseerd gebruik door middel van het ruim voorzien van formeel specifieke maar niet geprogrammeerde tussenruimtes. In die geest zijn de twee vrijstaande paviljoenen meubelstukken, licht, qua verschijning bijna verplaatsbaar, eenvoudig qua compositie en strak afgewerkt met tropisch hardhouten panelen. De schikking van die gebouwen genereert binnen het wijde landschap een ingetogen schaal in relatie tot de bestaande gebouwen.

De verschillende onderdelen zijn georganiseerd langsheen een route die de toegangspoort linkt aan de bestaande gebouwen (ook aangepast aan hun nieuwe functies). Het hellende landschap is gradueel opgedeeld in een serie terrassen wat toeliet om het cafetaria en binnenzwembad gedeeltelijk te begraven onder het bovenste terras en te voorzien van een glazen pui die uitziet op een lager gelegen terras. Twee discrete gebouwen (het één bevat een bar, het ander kleedkamers en een fitnesszaal) zijn intuïtief, in antwoord op het landschap en de zichten, langs het bovenste terras geplaatst en nemen als het ware de plaats in van de voormalige aanhorigheden. Wanneer de avond valt vormt op het bovenste terras (tussen inkom en bar) een continue lage glazen muur de voornaamste belichting van de site.

San Juan Health Care Centre, Pamplona

De stedelijke, wat verwaarloosde en verlaten uitziende, context dateert van de jaren 70 en ligt op loopafstand van het westen van de oude stad, dichtbij de citadel. Het gebouw verweven met de bestaande context was onmogelijk. Gevraagd het programma in twee delen te splitsen, gebruikte de architect de configuratie van het perceel om een gebouw in L-vorm te ontwerpen. Het blok daarbij sluiten was de beste manier om de kwaliteit van de inwendige ruimtes te behouden. Dit alles verklaart het gesloten karakter van het gebouw, een zinken en gelaagd, mat glazen bunker.

Ondanks de bescheiden dimensies (kelder, gelijkvloers en één verdieping) met de 60 meter lange gevels op elke vleugel, wordt het gebouw niet versmacht onder het gewicht van de nabijgelegen zware appartementsblokken. Twee torentjes breken het zachte profiel, zorgen voor reliëf binnen de lijn van het gebouw en voorzien ook lichtinval van boven. De consultatieruimtes zijn aan de buitenzijde zichtbaar gemaakt en verzekerd van voldoende privacy door het gewapend, mat glas, en een dubbele huid van houten latwerk aan de noordzijde. Die keuze zorgt voor een interessante geveltextuur en laat beperkte zichten op de omgeving toe. De wachtruimtes zijn naar het centrum van het blok gericht en verzekeren zodoende rust en kalmte.

De twee vleugels zijn verbonden door een drie niveau’s hoge lichtbron. Dit, aan vier zijden beglaasde knooppunt zorgt meteen voor een heldere kijk op de inwendige organisatie zonder de noodzakelijke fysische scheiding in gedrang te brengen. De ingang met receptie, het circulatieknooppunt, is in die zone geplaatst en geniet van de kalme, ruime, met licht overladen zone die de bezoeker begroet bij zijn aankomst.

Baluarte gebouw, Pamplona

In 1998 schreef de regering van de provincie Navarra een wedstrijd uit ter realisatie van een congrespaleis en auditorium te Pamplona, die gewonnen werd door het architectenbureau van Francisco Mangado. Het betreft hier het ontwerp van het belangrijkste, zowel kwalitatief als kwantitatief, gebouw in het historische centrum van de stad gesitueerd langsheen de Citadel, een overgangszone tussen de oude kern en de recentere stadsuitbreidingen. In het collectief geheugen werd het bouwterrein, een leegte overgebleven na afbraak van enkele bouwblokken, geassocieerd met het beeld van een grote, open ruimte. Het voorstel bevatte in dit opzicht één kerngedachte, namelijk het afstand doen van het autonome object en een project realiseren met duidelijk stedelijk karakter in samenspel met de omgeving.

Daartoe vormt het volume een L, die enerzijds een dialoog met de zware muren van de citadel aangaat en anderzijds een groot, zich naar de oude stad openende, plein omsluit. Dit bepaalde tevens dat het gebouw en plein één geheel vormen in die zin dat het plein doorloopt in het gelijkvloers interieur van het gebouw. De zalen zijn opgevat als autonome blokken die geconfigureerd zijn volgens vereiste dimensies en functionele normen in relatie tot hun doel. De ruimtes die deze dozen omringen bevatten kantoren, kleedkamers en functies die voorgaande dienen en met elkaar verbinden.

Een van de vleugels is volledig voorbehouden voor de grote zaal (1750 personen). In de hoek die beide vleugels maken bevind zich een tweede kleinere zaal. In dit knooppunt vinden we ook de toegang en foyer, een grote ruimte, open over de volledige hoogte van het gebouw en genereus belicht door cilindervormige bovenlichten. De vleugel parallel aan de citadel en ‘La avenida del Ejército’ is volledig voorbehouden voor expozalen en conferentieruimtes. In de kelders zijn de fundamenten te zien van het voormalige ‘Baluarte de San Anton’….vandaar ook de naam van het gebouw.

Zoals bij de overige werken van Francisco Mangado zorgen een correcte organisatie van de verschillende ruimtes, een sterk afgewogen materiaalkeuze en perfecte detaillering voor coherentie. De gevel is bekleed met zwart kwartsiet tegels die steeds verticaal een derde van hun breedte ten opzichte van elkaar verschoven zijn. Het gelijkvloers aan de binnenzijde van de L is volledig beglaasd in zware houten profielen. Zowel betreffende het plein (grijs graniet) als gebouw (gevel en interieur) werd de keuze van materialen perfect op elkaar afgestemd.

Het gebouw werd geopend in november 2003 en is sindsdien in diverse internationale publicaties (oa. Casabella maart 2003) verschenen.