Brussel: Koninklijke Serres + Botanique

- Bezoek in Brussel aan Koninklijke Serres te Laken van architect Alphonse Balat 1886-1892; (het gebouw is slechts enkele dagen open voor het publiek).
- Bezoek tentoonstelling Belgische Wederopbouw 1914 “Resurgam”.
- Bezoek aan het Kruidtuincomplex ‘Botanique’, het recent gerestaureerde kutureel centrum voor de Franse gemeenschap; momenteel loopt een tentoonstelling ven Felicien Rops.

Koninklijke serres te Laken: Alphonse Balat (1886-1892)

Leopold II die Balat in 1860 officieel tot zijn ‘architecte en titre’ (persoonlijk architect) benoemde, gaf hem halverwege de jaren 70 de opdracht tot het bouwen van de Koninklijke serres bij het Paleis te Laken. Officieel heet het dat Leopold de serres liet bouwen wegens ‘zijn passie voor bloemen en planten’, maar het is duidelijk dat hij ze voornamelijk bedoelde als een teken van zijn koloniale macht in Congo.
Dat was overigens ook het geval voor de serres die de Engelse kroon reeds in de eerste helft van de negentiende eeuw had opgericht en waarvan de bekende Palm Stove uit 1845-48 in Kew Gardens (ten zuiden van Londen) Leopold waarschijnlijk inspireerde. Betekenisvol voor de zelfverzekerdheid waarmee Leopold zijn koloniale toekomst tegemoet zag, was het feit dat hij de eerste grote serre, de wintertuin, reeds deed uitvoeren in 1874-76, dus op het moment dat Stanley’s expeditie langs de Congostroom nog niet ten einde was.
De noodzaak met ijzer en glas te werken leidde Balat voor een enkele keer in zijn carrière af van de klassieke vormentaal en bracht hem tot de ontwikkeling van originele bouw- en ruimtestructuren. Hij bouwde de wintertuin op uit een aantal concentrisch geschikte gietijzeren spanten die halverwege hun overspanning extra ondersteund worden door een rondgaande Dorische zuilengalerij. De spanten reiken tevens over deze galerij heen om ook op de grond te steunen, zodat de serre het beeld biedt van een glazen koepel die door gotische luchtbogen wordt geschoord, een constructie die wel in de smaak zou gevallen zijn van Viollet-le-Duc1, die juist van oordeel was dat de nieuwe architectuur zou ontstaan door de toepassing en ontwikkeling van de gotische principes met eigentijds materialen en technieken.
Later, nadat Congo in 1885 tot Leopolds persoonlijke kolonie was geworden, kreeg Balat de opdracht nog meer serrepaviljoenen te bouwen: in 1886 de Congoserre, die van een vierkant grondplan via enkele geometrische kunstgrepen tot een ronde koepel evolueert; verbonden hiermee de meer klassieke Dianaserre die uitziet op het park; uiteindelijk in 1892-93 de ijzeren kerk, een soort neobyzantijns volume omgeven door kranskapellen, die de koninklijke kapel huisvestte.
Wat Balats serres bijzonder origineel en boeiend maakt is niet alleen het feit dat ze reeds de vormentaal van de Art Nouveau aankondigen maar evenzeer dat hij ze door middel van verglaasde galerijen tot een complex systeem met elkaar verbond. De serres bleven geen geïsoleerde objecten, maar ze maken deel uit van een soort glazen stad, waarin het spel van doorkijk en reflecties samen met de exotische plantengroei tot intrigerende ruimtelijke relaties leidt, die reeds verwijzen naar de Art Nouveau-ruimte van Horta.

uit het boek:
De Koninklijke Serres van Laken
van Edgard Goedleven

De Koninklijke Serres van Laken maken deel uit van het Koninklijk Domein, de residentie van het Belgische Vorstenhuis, sinds de Belgische onafhankelijkheid.
Het Koninklijk Domein is echter ouder dan 1830. In 1781 kochten de Oostenrijkse Gouverneurs-Generaal Maria Christina en Albert van Saksen Teschen die ons land bestuurden namens de Oostenrijkse Keizer Jozef II, de Schoonenberg te Laken en bouwden er een prachtig kasteel dat reeds in 1784 voltooid was. De Oostenrijkers zouden echter niet lang van hun landgoed in Laken genieten want in 1794 werd België geannexeerd door Frankrijk en verlieten de Oostenrijkers ons land. Het domein werd in 1804 aangekocht door Napoleon die het als zijn residentie in onze gewesten liet inrichten. Na de nederlaag van Napoleon bij Waterloo in 1815 kwam het in bezit van Koning Willem der Nederlanden.
Sinds de Belgische omwenteling in 1830 is het de residentie van het Belgische Vorstenhuis. De tweede Belgische Koning Leopold II zou de schoonheid en waarde van het domein nog gevoelig vergroten door de bouw van het Chinees Paviljoen en de Japanse Toren.
De koninklijke Serres, een ware glazen stad, werden eveneens gebouwd door Leopold II. Hij stelde hiervoor architect Balat aan, een van de belangrijkst Belgische architecten uit de negentiende eeuw, die met de glazen stad een architecturaal meesterwerk tot stand bracht.
De serres bestaan uit twee gedeelten, het palmenplateau en het wintertuincomplex; beide zijn met een grote glazen galerij verbonden; zij vormen een aaneengesloten en overdekt geheel met een lengte van één kilometer. De beplanting van de serres harmonieert met de architectuur. Vele planten hebben een historische waarde.
Leopold II is in de Belgische geschiedenis vooral bekend als de stichter van Kongo, het huidige Zaïre. Hij was echter ook een groot bouwheer. Het was zijn bedoeling om aan het kleine België door spectaculaire en geniale werken aanzien te geven in Europa.
Hij maakte van Oostende de Koningin der badsteden en legde ook het prachtige park van Tervuren aan met het museum oor Midden-Afrika. Zijn belangrijkste verwezenlijking was evenwel het Domein van Laken, dat hij wilde uitbouwen tot een Paleis der Natie voor internationale congressen en ontvangsten.
Al hebben zijn dood in 1909 en de kort daarop in 1914 uitgebroken wereldoorlog belet dat zijn plannen integraal werden uitgevoerd, toch blijven de Koninklijke Serres, thans nagenoeg volledig gerestaureerd, een getuigenis van het streven van Leopold II die met zijn bouwwerken bewees hoe een klein land toch groot kan zijn.