De traditionele Turkse woning

De traditionele Turkse woning: een functioneel woningtype.

Reflecterend over de “woning” raken wij meestal niet buiten het door ons westers cultuurpatroon geconditioneerde schema “hall-zitplaats-eetplaats-keueken-slaapkamer-badkamer …”. Over het “wonen” kan ook in andere termen en diepgaander worden nagedacht. Om het blikveld te verruimen, leek het ons interessant even geconfronteerd te worden met een totaal andere manier van denken. De traditionele Turkse is zo’n benadering.

Vanaf de 15e eeuw ontwikkelde zich in Turkije een rationele woningtypologie waarbij basisprincipes als multifunctionaliteit, ruimtelijke definiëring en op privacy-versus op openheid gericht ruimten, klimatologische eisen, zitten-versus circuleren binnen de woning enz… een type hebben doen ontstaan gebaseerd op een beperkte reeks eenvoudige planregelende basisprincipes van geschakelde cellen. Die standaardisatie kan dan in een oneindige reeks combinaties aangewend en aan de site aangepast worden. Voor een analyse van deze Turkse woningtypologie hebben we beroep gedaan op Johan Vandewalle.

De traditionele Turkse woning bestaat in essentie uit een woonverdieping in houtskeletbouw die rust op een zware stenen benedenmuur. Deze muur volgt het grillige stratenpatroon, dat typisch is voor de Turkse stad, terwijl de woonverdieping zich via uitsprongen daarvan bevrijdt. De woonverdieping bezit een zeer regelmatig, geometrisch plan met een cellulaire structuur. Multifunctionele “kamerwoningen” groeperen zich rond een hal die “sofa” genoemd wordt. In principe krijgt iedere deelgroep in de grootfamilie een kamer toegewezen. Huizen kunnen ook opgedeeld worden in “selamik”, waar gasten ontvangen worden, en “haremlik”, het gedeelte met de grootste privacy.

Binnen de woning worden diverse microklimaten geschapen. Sommige ruimten onttrekken zich van de invloed van de buitenwereld, andere openen zich naar de tuin die altijd aanwezig is.

De Turkse woonarchitectuur is een anonieme architectuur. Met een beperkte set van plangenererende principes is de ontwerper in staat een oneindig gamma van composities te ontwerpen, aangepast aan de vorm van het terrein, de grootte van de woongroep, het klimaat. Dezelfde principes worden zowel toegepast in de eenvoudige stadswoning als in de paleizen van de Ottomaanse sultans. Dit functionele en tezelfdertijd zeer esthetische woontype verdrong vanaf de 15de eeuw op vele plaatsen in de Balkan de oorspronkelijke woontypes. Turkse huizen worden in Bulgarije, Joegoslavië, Albanië en Griekenland zorgvuldig gerestaureerd en als nationaal erfgoed bewaard.

Ook in de Turkse kamer, die steeds vierkant is, zijn het in de eerste plaats de functionele elementen die tot decoratie dienen. De inrichting van de kamer weerspiegelt de fijngevoeligheid van de anonieme ontwerpers bij het aftasten van ieder deeltje “ruimte” binnen het volume naar de mogelijkheden die het biedt. Alle dimensies kunnen rechtstreeks gerelateerd worden aan de fysische en psychische ruimte nodig voor de menselijke activiteiten. Ook is een verregaande standaardisatie merkbaar.

De multifunctionaliteit van de kamer wordt gerealiseerd door het centrale gedeelte vrij te houden en zitgelegenheid te voorzien aan de periferie in de vorm van lange zitbanken met kussens langs de raamstrook, vast aan de constructie. Voor bergruimte en wasgelegenheid zorgen ingewerkte muurkasten. Verder komt ook nog een haard voor. De kamer is vol van “ruimte” zonder dat die zoals in de westerse architectuur door het en der geplaatste meubels verbrokkeld wordt.

Door een lage ronde tafel, weefgetouw, bed … enz. binnen te brengen en in het midden te plaatsen fungeert de kamer tijdelijk als resp. eetkamer, werkkamer, slaapkamer, … Dit ruimtegebruik is uiterst economisch.

De Turkse woning vormt een geslaagd huwelijk van functionaliteit en esthetische aanblik, wat resulteert in een heel eerlijk soort architectuur.

Johan Vandewalle
⁃ ingenieur-architect (R.U.G. 1983) eindverhandeling “de traditionele Turkse woning, een functioneel woontype”
⁃ licentiaat Oosterse filologie (R.U.G. 1985)
⁃ kandidaat Slavische filologie (R.U.G. 1985)
⁃ licentiaat Algemene Taalkunde (1986) verhandeling rond Turkije
- lezingen aan de K.U.Leuven, Ankara (Turkije), Berlijn
⁃ publicaties rond de Turkse taal en de Turkse woning, onder meer uitgegeven door de universiteit van Ankara
⁃ taaldocent aan de R.U.G. (Turks), cursusgever voor bedrijven (Turks)
⁃ winnaar van de wedstrijd “de polyglot van Vlaanderen” (1987). kennis van 22 levende talen.
⁃ Tv optredens als “polyglot” in België, Nederland, Luxemburg, West-Duitsland, Turkije, Japan, Oostenrijk.