2025
Tijd
Tijd is tegelijk een creatieve en een vernietigende kracht. Hoe we de tijd opvatten, bepaalt hoe we bouwen en hoe we kijken naar een gebouw, met verstrekkende gevolgen voor ideeën over erfgoed, auteurschap, kwaliteit of milieu. We beheersen de tijd misschien niet zoals we materie en ruimte kunnen beheersen, maar we geven ze wel vorm door de betekenis die we eraan geven.
De tijd kan circulair opgevat worden: een constant ontstaan en weer vergaan, een continue wisselwerking tussen bestaande en nieuwe elementen, een continue herhaling. Dergelijke tijdcycli vinden we bijvoorbeeld terug bij de bouw van gotische kathedralen, waarbij elke volgende bouwfase pas ontworpen werd wanneer een vorige afgerond was. Er was geen finaal plan, maar het gebouw ontstond doorheen verschillende eeuwen, in cycli van gebruik en aanpassing. Ook de traditionele Japanse houtbouw – ontworpen om gedemonteerd en heropgebouwd te worden – draagt het cyclische in zich. Het hedendaags denken over circulair bouwen met zijn levenscyclusanalyses en zoektocht naar circulaire verbanden tussen herkomst en toekomst van bouwmaterialen is een derde voorbeeld.
Tegenover het circulaire staat een lineaire visie op tijd: als stuwende kracht, een voorwaartse pijl. De naoorlogse, Europese architectuur omarmde een dergelijk utopisch vooruitgangsdenken, het verleden had afgedaan. Elk nieuw project vertrok van een spreekwoordelijk wit blad, met mantra: nieuw is altijd beter. Voorbeelden zijn de dertigjarige levensduur van recente Japanse woningen – extreem op maat gemaakt, de grootschalige naoorlogse stedelijke projecten zoals de Noordwijk in Brussel – waarvoor hele wijken plaats moesten maken, maar ook de Weissenhofsiedlung in Stuttgart die brak met conventies en een volledig nieuw woonmodel presenteerde, revolutionair in het denken over wonen.
De twee uitersten van de cirkel en de pijl vertegenwoordigen verschillende filosofieën en voor beiden valt iets te zeggen: enerzijds vertrekken van het bestaande, anderzijds radicaal vernieuwen. Vaak combineren ontwerpers de twee visies in één project en liggen er tussen traditie en utopie hele werelden verscholen.
Vandaag dringt het besef meer en meer door dat de tijd om een klimaatcatastrofe door menselijk toedoen te voorkomen (bijna?) om is. De tijd telt. Het hele bouwgebeuren dient grondig te worden herdacht. Dit jaar gaan we op zoek naar ontwerpers die tijd als actor meenemen in hun ontwerpproces. Dit kan op veel manieren. We kijken en luisteren naar praktijken die ontwerpen in een evolutief proces, naar ontwerpers die hun werk zien als één laag of moment in het langere en doorlopende leven van een materiaal, gebouw of stad en naar denkers die beseffen dat tijd de dimensie is die wij niet sturen, maar die wel allesbepalend is.
We nemen dit jaar de tijd om naar tijd te kijken.