Dag van de Architectuur 1993

BELGIE KRIJGT ZIJN EERSTE DAG VAN DE ARCHITECTUUR

Op 10 oktober wordt in ons lande de eerste Dag van de Architectuur georganiseerd, een eerste en uniek initiatief in zijn genre. Deze Dag vormt meteen ook het hoogtepunt van de festiviteiten die, naar aanleiding van de dertigste verjaardag van de Orde van Architecten, de nieuwe koers moeten belichten die de Orde in de komende jaren wil varen. Het initiatief, dat door de Orde van Architecten gepatroneerd wordt, ligt duidelijk in de lijn van de vorige activiteiten, die steeds de aandacht vestigden op de architecturale creatie en het belang ervan voor onze toekomstige leefwereld.

Eerste doelstelling is het grote publiek te informeren en te sensibiliseren voor architectuur en haar culturele, sociale, maatschappelijke en economische rol. De Dag van de Architectuur wil mee tot nadenken stemmen over de waarde van een kwalitatief bebouwde omgeving. De Dag van de Architectuur is als het ware een logisch verlengstuk van de Open Monumentendag. Maar anders dan de Monumentendag, die zich in eerste instantie toelegt op de bescherming van eeuwenoud cultureel erfgoed, wil de Dag van de Architectuur het grote publiek de kans bieden om op een bevoorrechte wijze kennis te maken met 200 hedendaagse bouwwerken; met het architectonisch erfgoed van morgen.

Buurlanden als Nederland, Groot-Brittannië, Ierland, Duitsland, Portugal en Denemarken ,hebben reeds elk hun Dag van de Architectuur. Frankrijk heeft zelfs zijn week van de Architectuur, die elk jaar weer een ware volksverhuizing veroorzaakt. Nederland had in 1992 zijn “Architectuurestafette”, die twee maanden massa’s bezoekers trok, met twintig programma’s verspreid over evenveel steden. België mocht dus niet achterblijven…

Vijf steden, vijf thema’s

Voor de eerste editie werden parcours uitgestippeld in vijf steden: Brugge, Gent, Brussel, Bergen en luik, die naar de meest verscheiden staaltjes van eigentijdse architectuur leiden. In elke stad werden veertig gebouwen geselecteerd, waarvan vijftien tot twintig uitzonderlijk en gratis ook van binnen te bezoeken zijn. Op rondleidingen praten architecten over de nieuwbouw die ze nauwelijks een paar maanden terug hebben gerealiseerd, of over de wijze waarop ze eeuwenoude monumenten een nieuwe bestemming hebben gegeven.

In elk van de steden werden deskundigen aan het werk gezet, die zich bij het uittekenen van de routes telkens lieten leiden door één welbepaald thema, geënt op de krachtlijnen van het locale architectuurbeleid. En waar nodig wordt de polemiek allerminst opzij gezet.

“Blijft Brussel brosselen?” drukt de tweestrijd uit tussen grootschaligheid en kleinschalige kwaliteit in de hoofdstad. Brugge gaat na of haar “Schrik van nieuw” al dan niet terecht is. Gent wil geen toeristisch snoepgoed worden en toont een “Verleden met toekomst”. Bergen gaat “Op zoek naar een eigen geschiedenis”, en Luik biedt “Nieuwe perspectieven”. De vzw “Dag van de Architectuur” heeft de selectie van gebouwen voor de Dag toevertrouwen aan locale architectuurverenigingen: vzw Archipel voor Brugge, vzw Architectuur als Buur voor Gent, Fondation pour l’ Architecture asbl voor Brussel, Brunelleschi asbl in samenwerking met Fondation pour l’ Architecture aslb voor Bergen, en Maison de l’Urbanité asbl voor Luik. Ook culturele organisaties en architectuurscholen nemen deel aan de happening, met opendeurdagen, tentoonstellingen en andere activiteiten.

De Dag van de Architectuur, praktisch bekeken

Deelnemers aan de Dag van de Architectuur moeten in elke stad eerst even langs op het locale informatiecentrum. Enkel daar ontvangen ze een folder met de plattegrond van de stad, waarop de routes zorgvuldig aangeduid en de geselecteerde gebouwen staan beschreven. In de meeste gebouwen die opengesteld worden voor het publiek worden ook geleide bezoeken gepland, waarbij meestal de architect zelf, soms ook de bouwheer, als gids fungeert. Deze bevoorrechte rondleidingen zullen op welbepaalde uren worden georganiseerd, zoals die in de bezoekplannetjes staan meegedeeld.

Rondom de parcours worden in de meeste steden ook nog extra activiteiten georganiseerd. Zo wordt in Brugge een becommentarieerde architectuurwandeling gehouden, die langs alle geselecteerde gebouwen voert. In de Gentse voorhaven wordt een tentoonstelling op touw gezet door het Sint-Lucasinstituut, met stedenbouwkundige voorstellen voor dit deel van de stad. Brussel brengt een uniek stukje verleden tot leven via een speciaal Dupuis-programma en een avondactiviteit in het vermaarde Grand Hornu, en in Luik worden alle architectuurbezoekers getrakteerd op de meest actuele tentoonstelling in la Cité Ardente.

VIJF STEDEN, VIJF THEMA’S

Brugge: “Schrik van nieuw”

Wereldwijd wordt Brugge nog steeds als een van de best bewaarde middeleeuwse steden geprezen. Toch is dat Brugge grotendeels fictie, want weinig gebouwen dateren effectief uit die periode. De meeste huizen blijken niet meer dan versteende, nostalgische visioenen over de middeleeuwen te zijn, vele eeuwen later door nakomelingen tot leven gedroomd. Nieuwe patronen van bouwen en wonen kregen nauwelijks een kans. Of de Bruggelingen ondertussen anders zijn gaan denken? Sommigen wel. Op 10 oktober voeren twee parcours langsheen de meest opvallende bouwwerken die de voorbije twintig jaar werden neergezet door architecten die de middeleeuwen achter zich hebben gelaten. Voor de Dag van de Architectuur werden twee circuits uitgestippeld, de ene intra, de andere extra muros.

Intra muros loopt het parcours onder meer langs het Spaarkrediet (Beel), sociale woningen langs de Coupure (Cardinael & Laloo), de voormalige jeugdbibliotheek (Dugardyn), het kantoorgebouw ACW & CM (Groep Planning), de provinciale zetel Paribas (Lantsoght & Van den Abeele) en de sociale woningen “Karthuyzerwijk” (Vanassche).

Extra muros kan men de provinciale zetel van de BAC (Beel & Morel) gaan bekijken, woning Zeedijk (Callebaut & Sohier), het Belgacom-gebouw (Demaegt, Vernimmen, Augustyniak) …

Vertrekpunt: Dienst voor Toerisme, Burg 11, 8000 Brugge (parking: Zand)
Selectie van de gebouwen: vzw Archipel

Gent: “Verleden met toekomst”

Wil een historische stad niet in een situatie terechtkomen waarbij de eeuwenoude rijkdom aan gebouwen geconsumeerd wordt als een toeristische lekkernij, dan moeten de huidige functies van de levende, evoluerende stad kunnen geïntegreerd worden in de bestaande structuur, het bouwkundig erfgoed en de open ruimten. Gent kist er resoluut voor om het huidige leven op een intelligente manier te integreren. Deze keuze impliceert betekenisvolle reconversie als eerste en noodzakelijke voorwaarde tot vernieuwbouw, nieuwbouw, renovatie, restauratie.

Het centrumcircuit stelt een reeks verbouwingen voor: MIAT (Bloncquet), Hof van Ryhove (Bressers), café ‘t Tolhuisje (Michiels), de Oesterbar (Bruggeman), het Toreken (Van den Bogaerde & Berteloot) …

Het zuidcircuit omvat het UCO-gebouw (Crepain), de Festivalhal Bijloke (Van de Sompel), Restyling Buro (Verstraeten), Backstage (Haentjens), …

Het noordcircuit voert langs de oude Gentse voorhaven, en toont de pogingen om deze goudmijn voor industriële archeologen om te bouwen tot kunstenaarswijk (Vereeken, Ertvelt, …). In een oude loods van de voorhaven wordt ook een tentoonstelling opgezet rond projecten van het Sint-Lukasinstituut.

Vertrekpunt: Hof van Ryhove, Onderstraat 22, 9000 Gent (parking: Vrijdagmarkt)
Selectie van de gebouwen: vzw Architectuur als Buur

Brussel: “Blijft Brussel brosselen?”

Reeds tientallen jaren is Brussel het onderwerp van verhitte discussies rond de stad: haar naam is synoniem geworden van blinde vernietiging, vastgoeddynamiek en architecturale oefenschool. Langsheen grote bouwwerken, polemieken en dogmatische aanpassingen wordt de stad opgebouwd met wijken waar, al dan niet met succes, gebouwen tegen elkaar aanleunen als getuigenis van de grote stromingen van het moderne architectuurdenken.

Brussel is ook de stad van de typische tweestrijd tussen grootschalige projecten en een architecturale kwaliteit, die zich vooral op een kleinschalig niveau manifesteert: details en meer bescheiden projecten. In totaal werden veertig gebouwen geselecteerd, her en der over de regio verspreid en geklasseerd volgens thema’s.

Een eerste thema omvat de “Klassiekers”; alombekende bouwwerken of renovaties die voor de eerste maal worden opengesteld voor het grote publiek. Voorbeelden zijn: de kanselarij van de Generale Bank (Jacqmain, l’Atelier de Genval), het BBL-gebouw (Bunshaft, S.O.M), het SAS-hotel (Jaspers & l’Atelier d’Art Urbain), de zetel van Glaverbel (Braem, Guillissen & Jacqmain) en van Royale Belge (Stapels & Dufau).

Het thema “Europa” vormt tegelijk een wandelingparcours dat de grootschaligheid onderzoekt van een project als dat van Groep Planning), het halfrond van het I.C.C. (Architectenassociatie van het I.C.C.) en Berlaymont (De Vestel, Polak & Polak). Bij wijze van alternatief komt in de twee overige thema’s de nadruk te liggen op projecten die verloren gewaande wijken teug tot leven brengen.

Het thema “Manufactuur” toont hoe ten dode opgeschreven industriële panden tot schitterende staaltjes van architectuur konden worden omgebouwde. Deze selectie omvat onder andere Vervloet Faes (Delbrouck, l’Atelier d’Art Urbain), La Manufacture (Desmet & Cols), Banana Split (Blondel & Renchon), Action Video (Levy) en het vernieuwde Arsenaal (Graux & Terlinden, G.U.S.).

Het laatste thema “Cultuur” heeft oog voor interessante verbouwingen met een culturele bestemming, zoals de alombekende Muntschouwburg (A2RC & Urbat), maar ook minder bekende projecten zoals de galerijen Xavier Hufkens (Robbrecht, Daem & Van Hee) en d’Huysser (Roose) of het nieuwe Lunatheater (De Hullu).

Vertrekpunt: Fondation pour l’Architecture, Kluisstraat 55, 1050 BrusseL (Parking: Louizawijk)
Selectie van de gebouwden: Fondation pour l’Architecture asbl

Bergen: “Op zoek naar eigen geschiedenis”

Op basis van haar historische kern wil Bergen zichzelf een nieuwe identiteit geven. Hierbij wordt het accent zowel op de rijkdom van haar patrimonium gelegd als op de waarde van een opnieuw uit te vinden regionale typologie. De drieledigheid van de zoektocht door Bergen bestaat uit de restauratie van historische sites, nieuwe constructies in de oude stadskern en de inrichting van winkels op de benedenverdieping van historische panden.

In dit kader voert een eerste circuit langs het Blan Levrié (Godart, Dupire & Farla), maison et atelier d’architecture (Godart), la bijouterie Kestermans (Delasse), la boutique Transat (Jonet), …

Het tweede thema leidt naar andere modernisten ide in de regio rond Bergen actief waren, en waarvan de opmerkelijke bouwwerken vandaag de stad een geheugen willen schenken. In dit parcours zit een unieke selectie villa’s van Jacques Dupuis, maar ook nog andere huizen van Panis en Maes.

Een derde thema draait rond nieuwe architectonische uitdrukkingsvormen in sociale projecten als de Héliotrope (Skok), le Carré de Cuesmes (Barthélémy), La Résidence du Soleil (Gallée), maar ook het nieuwe auditorium van de Faculté Polytechnique de Mons (Wilquin & Piron).

Vertrekpunt: Office du Tourisme de la ville de Mons, Grand’Place 22, 7000 Mons
Selectie van de gebouwen: Fondation pour l’Architecture asbl i.s.m. Brunelleschi asbl

Luik: “Nieuwe perspectieven”

Meer dan andere Belgische steden was Luik de voorbije decennia een stad waar op grote schaal de Architectuur met de spreekwoordelijke grote A werd uitgeprobeerd. Soms hebben die proefnemingen tot hoogst explosieve situaties geleid, zoals op de Place Saint-Lambert. Hoog boven de stad verrijst de universitaire campus Sart Tilman, met de ambitie om tegelijk een moderne universiteit, een natuurreservaat en een recreatiepark te zijn, een laboratorium en een levend architectuurmuseum, een centrum van hedendaagse architectuur, …

Op de Dag van de Architectuur mocht in het centrale circuit het hotel Torentius (Vandenhove) uiteraard niet ontbreken. Daarnaast komt de nadruk ook te liggen op een aantal interessante winkeltransformaties (Dirix, Lemmens & Sacré, Valentiny, …), het Kemper kantoorgebouw (Malherbe) en de transformatie van een voormalig dodenhuis (Herbecq).

Een tweede circuit leidt langsheen het architectuurlandschap van Sart Tilman (Strebelle, Vandenhove, Albert, …).

Tenslotte voeren een aantal kleinere circuits langs het nieuwe HEC-gebouw (Albert) en een aantal vernieuwende privé-woningen (Leenders, Hebbelinck, …).

Vertrekpunt: Maison du Peket, rue de l’Epée, 4, 4000 Liège (achter het stadhuis)
Selectie van de gebouwen: Maison de l’Urbanité asbl

Vamp-doos
Op de Dag van de Architectuur in oktober werd een Vamp-doos uitgegeven (Very Architectural Minded Person) met de architektuurparcours in Brugge, Gent, Bergen, Luik en Brussel.

nabeschouwing
De eerste dag van de architektuur was een verrassend succes. Zonder barnumreklame en kort na monumentendag, open bedrijvendag, en in konkurrentie met bus-tram-treindag en bosdag, werd het op vele plaatsen een overrompeling. Ook in Brugge. Een duizendvijfhonderd brochures werden afgehaald, goed voor een drieduizend architektuurwandelaars. In de B.A.C., het Spaarkrediet, Belgacom, het Gotje, de CM enz… was het van 10 u. ‘s morgens tot ‘s avonds 6 uur konstant erg druk. Vanaf het toerismebureau werden door archipel-mensen een achttal grote groepen door Brugge gegidst. Het concept van de dag was bedacht door de groep Ine Mariën. Voor de plaatselijke uitwerking van het projekt zette archipel zich in. Philip Cardinael zorgde voor de koördinatie. Het initiatief krijgt een jaarlijks vervolg.
Marc Felix