Fietstocht in Oostende

PTT gebouw (1950-1953) – Gaston Eysselinck


Een eigenzinnige fietstocht in en rond Oostende neemt ons mee vanaf interbellum tot naoorlogse architectuur… vanaf de jaren 30 tot de jaren 70… Het brengt ons voorbij enkele paradigmashifts van art deco over modernisme tot brutalisme. En passant vragen we hiermee ook aandacht voor gebouwen waarvan er enkele helaas binnen afzienbare tijd gesloopt zullen worden niet tegenstaande hun status als bouwkundig erfgoed.

Er waren heel wat architecten actief in Oostende. We fietsen langs werk van Silvain Smis, Alfred Danneel, Jozeph Vanderbanck, Paul Felix, Jan Tanghe, Gaston Eysselinck, Leon Stijnen, René Meyer, Marcel Molleman, Jozef De Bruyckere, Isidoor Hintjens, AV Fobert, Pierre Verbrugge, Victor Bourgeois, Van Laere, Van Coillie, Henk Ampe en Jean Devos …

Een greep uit de vele projecten:

Silvain Smis (1909-2003)

Arnout Fonck Architectenwoning Smis (1933) – Silvain Smis


Arnout Fonck Appartementsgebouw en winkel Au Grand Chic (1934) – Silvain Smis

Architectenwoning Smis (1933)

In deze eigen woning met een opvallende art deco gevel mengde architect Smis diverse invloeden. De twee gebeeldhouwde steenkappers die de inkom flankeren, sluiten aan op de expressionistische Amsterdamse School. In het warme interieur waarin de marmer- en parketsoorten op de vloeren en de tropische houtbekleding van de lambriseringen de sfeer bepalen, zijn ook typisch Vlaamse elementen in de open haard en de glas in lood ramen verwerkt.
(Beschermd als monument)

Appartementsgebouw en winkel Au Grand Chic (1934)

Het appartementsgebouw met winkelpand was een eerste grote opdracht voor de jonge architect. De skeletbouw in gewapend beton liet toe de hoek vrij te maken van enig steunpunt, wat toen nogal ophef veroorzaakte. In het materiaalgebruik van de afgeronde hoekvorm, de dakranden, de dorpels het gebogen glas tot de sierlijke raamverdeling met horizontale accenten werd bij de Nieuwe Zakelijkheid aangesloten.
(Beschermd als monument)

Paul Felix (1913-1981)

Arnout Fonck Clarissenklooster Zonnelied (1957-1959) – (II 1965-1967) – Paul Felix


Arnout Fonck Clarissenklooster Zonnelied (1957-1959) – (II 1965-1967) – Paul Felix

Arnout Fonck Clarissenklooster Zonnelied (1957-1959) – (II 1965-1967) – Paul Felix


Arnout Fonck Clarissenklooster Zonnelied (1957-1959) – (II 1965-1967) – Paul Felix

Clarissenklooster Zonnelied (1957-1959) – (II 1965-1967)

In de toen nog ongerepte polders aan de rand van Oostende verrees in 1958 een vreemd bakstenen schip. In het Clarissenklooster ontwierp Felix een enclave in een gereduceerde architectuurtaal die een ascetische modernistische eenvoud deed samenvallen met de Franciscaanse levenswijze van de zusters. In het klooster had hij zijn architectuurtaal gevonden die aan sommige clichés van het modernisme ontsnapte en architectuur reduceerde tot tijdloze essentie en eenvoud in een materiaalgebruik van zichtbeton en bakstenen. In de kapel is smeedwerk van Roger Bonduel en glas-in-lood en glas-in-beton van Michel Martens opgenomen. Toen het in 1959 ingehuldigd werd reageerde de architectuurpers, zowel nationaal als internationaal, unaniem lovend: Architecture 59 – juni 1959 “Sans pretention aucune”… Streven – november 1959 “Een ongelooflijke gewoonheid”… Art d’Eglise – 1959 “La vertu d’hospitalité”… Architectural Design – augustus 1960 “Without any pretentions”… Architecture d’aujourdhui 96 – juni 1961 “une grande simplicité”… La Rocca – november 1961 “Spitito di simplicita”.
In 1965 werd het uitgebreid met een tweede fase en verdween het nederig achter bomen, ingepalmd door een snel groeiende woonwijk.
(Beschermd als monument)

Jan Tanghe (1929-2003)

Arnout Fonck Appartementsgebouw (1957) – Jan Tanghe


Arnout Fonck Sociale woonwijk “De bunkertjes” (1970) – Jan Tanghe

Appartementsgebouw (1957)

Pas afgestudeerd ontwierp Tanghe dit appartementsgebouw met een gladde gevel in een functionalistische, modernistische aanpak en een grafische verfijning. Voor de opvallende polychromie in grijs, blauw, geel en wit werkte hij samen met de kunstenaar Michel Martens. Na realisatie werd het gebouw als baanbrekend in La Maison gepubliceerd.
(Beschermd als monument)

Sociale woonwijk “De bunkertjes” (1970)

De zevende fase van de sociale woonwijken in het Oostendse Westerkwartier werd gerealiseerd door de Groep Planning uit Brugge. Het concept, dat geïnspireerd werd door het Engelse “New Brutalism”, bestond uit de inplanting van verspringende groepen van woningen rond een gemeenschappelijke tuin. In de vormgeving van baksteen en beton vallen de sculpturale trappenhuizen op als dragers van een expressieve vormentaal. De wijk wordt beperkt gerenoveerd, een groot deel wordt afgebroken.
(Bouwkundig erfgoed)

Paul Felix (1913-1981) en Jan Tanghe (1929-2003)

Arnout Fonck Stedelijk zwembad (1970-1976) – Paul Felix en Jan Tanghe


Arnout Fonck Stedelijk zwembad (1970-1976) – Paul Felix en Jan Tanghe

Stedelijk zwembad (1970-1976)

Het complex bestaat uit een monumentale dakconstructie op acht pijlers met rondom beglazing en royaal zenitaal licht voor het zwembad en een dwarsvleugel voor kinderzwembad, cafetaria en terrassen. Het werd na aanbesteding in 1971, toen gebuur koning Boudewijn zijn villa verliet en zijn privacyeisen vervielen, twee meter omhoog getrokken waardoor hellingen, trappen en plantenbakken het complex omranden. Na veertig jaar intensief gebruik als zwembad en na slecht onderhoud en verminking besloot het Oostends stadsbestuur in 2016 het complex te slopen. Na de sluiting in 2021 werd de afbraak bevestigd.
Archipel pleitte samen met de Oostendse erfgoedvereniging Dement voor behoud en herbestemming van een deel van het complex: de heroïsche hal. Die zou, na verwijdering van de bijgebouwen als stadshal in een park kunnen opgenomen worden. Een petitie voor herbestemming werd door 3000 mensen, waaronder vele Oostendenaars en honderden architecten, ondertekend. Het brutalistisch gebouw verdient, als architecturale getuigenis en stedelijk geheugen uit de jaren zeventig, een nieuw leven.
(Bouwkundig erfgoed, lijst hoge locuswaarde)

Gaston Eysselinck (1907-1953)

Arnout Fonck PTT gebouw (1950-1953) – Gaston Eysselinck


Arnout Fonck Rijwoning De Wispelaere (1952-1953) – Gaston Eysselinck

PTT gebouw (1950-1953)

Het absoluut meesterwerk van Gaston Eysselinck. Een combinatie van een postkantoor en een publieke ruimte voor telegrafie. Twee hoge verdiepingen voor het plaatsen van de relaiskasten. Bovenaan het voormalig personeelsrestaurant met terras. Kunstintegratie met een beeld van Jozef Cantré en in het interieur werk van Jo Maes. Sinds 2012 cultuurcentrum De Grote Post.
(Beschermd als monument)

Rijwoning De Wispelaere (1952-1953)

De laatste van een reeks woningen van Eysselinck waarbij de keuken aan de straatzijde werd gesitueerd. In de volksmond kreeg het de naam “de bunker”. Het schrijnwerk werd volledig vervangen.
(Bouwkundig erfgoed)

Marcel Molleman (1924-2014)

Arnout Fonck architectenwoning Molleman (1961) – Marcel Molleman


Arnout Fonck Kleuterschool O.- L.- Vrouwecollege (1963) – Marcel Molleman

Architectenwoning Molleman (1961)

Deze rijwoning uit de tweede periode van Marcel Molleman (1960 tot 1988) na zijn terugkeer uit Kongo is de eigen woning met studiebureau. De gevel bestaat uit een patroon van grindbetonplaten met horizontale banden uit zicht beton. De binnenmuren zijn in onbeklede ruwe gele baksteen van de kust. Oorspronkelijk was het ook de bedoeling om het plafond te voorzien in ruwe bekist beton maar dit idee is daarna verlaten op vraag van zijn echtgenote die wel kon leven met brute muren maar niet met een ruw plafond. In de woning heeft hij het volledig interieur zelf ontworpen met ingemaakte kasten en met meubels uit zijn periode uit de Kongo. (eettafel, salonzetel, salontafel en bijzettafels). De witte wandkast, het bureaumeubel en salontafel met marmeren blad in het voorbureau zijn iets later ontworpen. Deze woning is in 1965 gepubliceerd in het tijdschrift Architectuur.

Kleuterschool O.-L.-Vrouwecollege (1963)

Dit is de eerste grote opdracht die Marcel Molleman kreeg na zijn terugkeer in Kongo. Er zijn veel overeenkomsten tussen het schoolgebouw te Gistel (1960) van Paul Felix waarmee hij toen goed bevriend was. Deze invloed ziet je in de compositie van de gesloten voorgevel en de glasstroken onder het dak. De school is eveneens opgebouwd met zichtbaar blijvend metselwerk in de gele baksteen van de kust voor de binnen- en buitenmuren. De vier kleuterklassen hebben een rechtstreeks contact met de speelplaats door middel van de grote schuiframen. Aan de straatzijde worden de klassen verbonden door een lange gang met een doorlopend hoog bandraam waarop de dakplaat visueel laat “zweven” boven deze muur. De binnen speelplaats wordt overdekt door een vouwdak in gewapend beton die een hoger volume vormt. De school wordt gepubliceerd in 1965 in het tijdschrift Architecture.
(Bouwkundig erfgoed)

Arnout Fonck Woning (1070) – Marcel Molleman


Arnout Fonck Dubbelwoning (1964-1966) – Marcel Molleman

Dubbelwoning (1964-1966)

Deze woning is een halfopen bebouwing van 1964 waar nadien in 1966 een spiegelwoning is toegevoegd. Opmerkelijk is het gebruik van aluminium ramen in natuurkleur die men niet zal terug vinden in de andere projecten van Marcel Molleman. Dit is gebeurd op aandringen van de opdrachtgever van de nadien gebouwde woning. Ondanks het verschil van materiaal keuze voor het schrijnwerk vormen beide woningen een mooi geheel.

Woning (1970)

Waar Marcel Molleman voor de voorgevel kiest wordt voor compositie met voor- en uitspringende vlakken krijgt de achtergevel een meer plastische vorm. Zo ziet men aan de buitenzijde van de achtergevel het halfronde volume in baksteen waarachter de spiltrap is gelegen. Aan de binnenzijde vindt men een plastische invulling van nissen en volumes in zichtbaar blijvend metselwerk die in veel van zijn later werk aan bod zal komen. De woning wordt in 1975 gepubliceerd in het tijdschrift bouwen met baksteen.

A. V. Fobert (1883-1963)

Arnout Fonck Appartementsgebouw Résidence Régina (1933) – A.V. Fobert


Arnout Fonck Appartementsgebouw Résidence Régina (1933) – A.V. Fobert

Appartementsgebouw Résidence Régina (1933)

Het appartementsgebouw heeft, met zijn twee hoekige bow-windows en zijn zorgvuldige decoratieve gevelgrafiek, een rijk straatbeeld. De royale inkom zet met smeedwerk en marmersoorten die naar een open trap en liftkooi leiden het onthalende art deco decor verder.
(Beschermd als monument)

Pierre Verbruggen (1986-1940)

Arnout Fonck Zeevaartschool (1930) – Pierre Verbruggen

Zeevaartschool (1930)

Pierre Verbruggen won in 1930 de architectuurwedstrijd die het Ministerie van Transport uitschreef
voor een zeevaartschool. Het modernistisch complex leunt aan bij de Nieuwe Zakelijkheid. Het ent zich met functioneel afgelijnde diensten in parallelle vleugels en een verbindende dwarsvleugel op het schiereiland in de achterhaven. Het werd in 1933 bekroond met de prestigieuze architectuurprijs Van de Ven. Kort voor de oorlog werd er nog een directievleugel in dezelfde materialen en detaillering aan toegevoegd waardoor de gewilde asymmetrie sneuvelde. Vandaag huisvest het complex het havenbedrijf van Oostende.
(Beschermd monument)

Henk Ampe en Jean Devos (1930-) ingenieursbureau Strego

Arnout Fonck Sociale woonwijk Mimosawijk (1979-1983) – Henk Ampe en Jean Devos


Arnout Fonck Sociale woonwijk Mimosawijk (1979-1983) – Henk Ampe en Jean Devos

Sociale woonwijk Mimosawijk (1979-1983)

In deze wijk voor sociale woningbouw gebouwd door de Gelukkige Haard werden 389 woningen gebouwd, nadien uitgebreid met 125 appartementen. In de volksmond werden het de ‘sulferdozen’ en ‘legoland’ genoemd. In het verkeersvrije gebied met veel publieke en private groene ruimtes en centraal een agora, winkels en een café hebben voetgangers en fietsers voorrang. Auto’s verdwenen naar de rand. De laagbouw eenheden zijn grondgebonden en strak orthogonaal vormgegeven. De galerijwoningen in het centrum vormden geschakelde klusters in zichtbeton en bakstenen met monumentale trappartijen, liftkernen, skeletten, loopbruggen en zongerichte balkons tussen zwaar aangezette, met Braem verwante, sculpturale zijschermen. Deze woonwijk, die zou geïnspireerd zijn op wooncomplexen in Malmö en Karlsruhe, is een laat voorbeeld van brutalisme. Een gefaseerde renovatie wordt gepland. Sommige delen worden afgebroken.
(Bouwkundig erfgoed)

Teksten: Marc Felix, Marc Dubois (Eysselinck) en Jean-Marie Molleman (Molleman)

Fietskaart

‘Van art deco… over modernisme… tot brutalisme…’

De gedrukte fietskaart kan je bestellen via info@archipelvzw.be.
Kostprijs 8 € inclusief verzendingskost, te betalen op rekening van Archipel BE50 7380 2952 6418