California

Toen iemand in 1995 suggereerde om met Archipel een reis naar Chicago te ondernemen, werd hij goed gek verklaard. Toen was er immers de traditie om met 40 à 45 architectuurfreaks elk jaar een bescheiden uitstap te maken en voor een verre, langere reis zouden nooit voldoende mensen warmlopen. Met 97 zijn we toen afgereisd op zoek naar wolkenkrabbers en naar de meesterwerken van Frank Lloyd Wright voor een ervaring die als onvergetelijk staat geboekstaafd. Archipel stond op de wereldkaart. Na Japan 1998 wordt California 2007 onze derde grote stap voorwaarts. Dankzij ARCHIMUNDO kreeg Archipel de gelegenheid een CALIFORNIAREIS te programmeren en te organiseren. Diezelfde reis willen we nu aanbieden aan de Archipelleden. We bezoeken San Francisco en Nappa Valley, Los Angeles, Hollywood, Santa Monica en reizen tot La Jolla (San Diego) aan de Mexicaanse grens. Een verre en vermoeiende reis naar de Westkust van de Verenigde Staten. Een adembenemende architecturale zoektocht langs schitterende landschappen, rondborstige stranden, adembenemende kusten of onmogelijk uitgestrekte ‘sprawl’-cities.

Wim Supply

Vandaag de dag staat de architectuur in de Verenigde Staten niet hoog aangeschreven. Europeanen wijzen veelal met de vinger omdat het erfgoed van de VS, als land met een nog korte geschiedenis, erg beperkt is. Dat zou eveneens de reden zijn waarom het land moeite heeft met het vinden van een eigen bouwstijl. Maar ondanks het korte leven dat de gebundelde Westerse staten zijn beschoren, hebben zij in de geschiedenis voor menige bewonderenswaardige moraalontluizingen gezorgd (o.a. de hoogbouw in Chicago onder invloed van William Le Baron Jenney, Dankmar Adler en Louis Sullivan, de Case Study Houses in California, Ludwig Mies Van der Rohe, Frank Lloyd Wright, Louis I. Kahn), hebben zij Europese beloftevolle talenten zoals Rudolph Schindler en Richard Neutra naar zich toe getrokken en zijn zij momenteel een voedingsbodem voor talloze waardevolle projecten van Europese architecten dankzij de actuele globalisering. De actieradius van architectuur neemt immers toe en ontwerpen van Herzog & de Meuron, OMA, Zaha Hadid rollen als maquettes over de oceaan en komen tot stilstand in een van de bevoorrechte Noord-Amerikaanse investeringsgebieden.

Geen reden dus om de USA in de doofpot te steken en meer dan ooit een reden voor Archipel om zich opnieuw bewust te maken van de rol die de Verenigde Staten heeft gespeeld en nog steeds speelt in onze architectuurontwikkeling. Het is daarom niet de bedoeling om tijdens de reis enkel de hedendaagse kaskrakers een bezoek te brengen, maar om eveneens een aantal belangrijke ‘roots’ van de Amerikaanse architectuur en de invloed ervan op de Europese architectuur bloot te leggen en vice versa. De oudste te bezoeken bouwwerken dateren daarom van het begin van de vorige eeuw.

De zoektocht naar eenvoudige waarden vond onder andere zijn oorsprong in theoretische werken van Pugin, Ruskin en Morris waarin werd verkondigd dat authentieke architectuur zou worden bewerkstelligd door de directe expressie van morele waarden, als reactie op de impact van de Industriële Revolutie op de sociale organisatie, de bouwmethodes en de morele basis van cultuur. Voor de Verenigde Staten was de katalysator van deze Arts & Crafts transformaties zonder twijfel Frank Lloyd Wright. Ontwerpen zoals Barnsdall Hollyhock House en het Ennis House van F.L. Wright en het Gamble House van Greene & Greene tonen dat de Amerikaanse architecturale ontwikkeling zowel was geholpen als gehinderd door het ontbreken van een lange coherente nationale traditie: gehinderd omdat er betrekkelijk weinig maatstaven en richtlijnen waren omschreven, maar geholpen omdat de situatie een zekere mate van experimentalisme aanmoedigde.

Het decennium tussen het einde van de eerste wereldoorlog en de Wall Street beurscrash van 1929 betekende een bouw’boom’ voor de Verenigde Staten. Dit spiegelde zich in het profiel van de grote steden, de opkomst van de hoogbouw, de groei van snelwegen en de ontwikkeling van de ‘suburban sprawl’. De resulterende druk op de stedelijke diensten waren overdonderend, maar deze crisis vond weinig aanspraak bij Amerikaanse architecten. De Europese avant-garde ideologie had geen equivalenten in de Verenigde Staten. Reformistische ideeën werden bewaard voor anti-stedelijke dromen, voor de microcosmos van de individuele woning, veelal in een geïsoleerde context van de stad. Het is in dit kader dat de reis enkele bezoeken aan Case Study Houses van o.a. Pierre König, Richard Neutra, Rudolf Schindler en Craig Ellwood heeft ingezet als een van de belangrijkste geschiedkundige aandachtspunten.

Vele Amerikaanse projecten van Kahn (we bezoeken het Salk Institute in La Jolla), Gropius en Breuer in de jaren 40 getuigen van het ontstaan van een Nieuwe Zakelijkheid in de Verenigde Staten. Dat die beweging lang niet zo zelfbewust of polemisch optrad als haar Europese tegenhangster, is vooral terug te voeren op het gebrek in de VS van een vergelijkbare ideologische basis. De ‘beweging’ was bovendien sterker op de erkenning van het publiek aangewezen. Daarom bleef zij anti-monumentaal, paste inheemse materialen toe en gaf veel aandacht aan topografie en klimaat.

Na de oorlog werd het maatschappelijk engagement van de New Deal echter door een groeiende tendens naar monumentaliteit verdrongen. Deze laatste neiging vond haar oorsprong in de aanspraken van de Verenigde Staten om hun status van wereldmacht kracht bij te zetten, maar had evenzeer te maken met de culturele onzekerheid die zich na de tweede wereldoorlog deed gelden. Kort daarop zou Amerika overspoeld worden door een vloedgolf aan monumentale bouwwerken die nog steeds aan de gang is, zij het dan dat deze wordt bestempeld als een ‘geïmporteerde’ tsunami: getuigen daarvan zijn o.a. het De Young Museum door Herzog & de Meuron, het Yerba Buena Center door Fumihiko Maki, het Jewish Museum door Daniel Libeskind, de kathedraal van Los Angeles door Rafael Moneo, etc.

Dominique Pieters

Deze reis werd hernomen samen met NAV van 4 tot 13 April 2009
Reisbegeleiders: Dominique Pieters, Wim Supply, Géry Vandenabeele & Arnout Fonck