Stad aan de Stroom | Steven Holl

‘The aspects of things that are most important for us are hidden because of their simplicity and familiarity’ (Ludwig Wittgenstein).

Anchoring, titel van de eerste publicatie (1989) over het werk van Steven Holl, lijkt er op te wijzen dat het voornaamste thema in zijn architectuur de relatie tussen het gebouw en de site is. Maar er is veel meer. Het gaat ook en vooral om een architectuur-taal. Wat Holl zelf het werken met de proto-elementen van de architectuur noemt. Dit zijn de mogelijke combinaties van lijnen, vlakken en volumes. Ze zijn transhistorisch en transcultureel. Het zijn de voorlopers van een konkrete architectonische vorm. De spaarzaamheid waarmee Holl met deze elementen werkt, leidde ertoe dat men hem een ‘neo-modernist’ noemt. Holl is een modernist in een welbepaalde betekenis, hij reduceert de kolom van de essentie van de kolom (cfr. eerste modernisten). Voor Holl is deze reductie verbonden met een eerlijkheid van constructie en de uitdrukking van een afwijzing van verwarrende ornamenten eerder dan het toepassen van de theorieën van het modernisme.

Holls werk heeft te maken met techniek en ambacht, met de vreugde van het maken en ontdekken van materialen en details. Mies’ uitspraak ‘God is in het detail’ is even geldig voor Holl. Holls architectuur handelt tevens over proportie en mathematica, de figuren van de gulden snede. Vitruvius waarschuwde reeds dat er zonder proportie geen ontwerp kan bestaan. Holls aandacht voor deze aanmaning verbindt niet alleen zijn werk met de klassieke Renaissancetraditie, maar is de basis voor een onderliggend – en soms onzichtbaar – kader voor zijn gehele oeuvre. Dit vasthouden aan geometrische rechtlijnigheid bevredigt de spirituele behoefte van Holl om het zuiver functionele te overstijgen. Hoe secundair het vandaag de dag ook mag lijken, er is ook een sociale context aanwezig in de architectuur van Holl.

De grotere stedenbouwkundige ontwerpen lijken op het eerste gezicht heel open wat hun programma betreft. Toch is er steeds een onderliggende bezorgdheid over hoe mensen leven, werken en spelen in de door hem ontworpen ruimten. Het is geen naïef sociaal utopisme, maar een bezorgdheid om het individu, voor het poëtische in het leven, voor het contemplatieve, het zich kunnen terugtrekken, het stimuleren van levendigheid. Maar fundamenteel gaat Holls architectuur over fenomenologie (leer der verschijnselen). Voor Holl is architectuur zonder idee zonder bewustzijn van de ervaring van architectuur, haar materiaal, licht, schaduw, kleur, schaal en proportie slechts een gebouw. Zijn kennis van de theorieën van Husserl en Heidegger dwingen Holl zich te concentreren op de experimentele en de tactiele dimensies van de architectuur.

Op dit punt komen we tot wat Holl ‘anchoring’ noemt (verankeren, vastzetten). Anchoring betekent meer dan de fysieke nederzetting van een gebouw. Het gaat over een conceptueel idee, over het laten ontstaan en over een experiment. Anchoring houdt tevens een metafysische omkering in. De site verandert door dat eigen stukje architectuur dat ervoor gemaakt wordt. Een spaarzame taal, proportie, aandacht voor het detail, integratie van het vernaculaire (in casu de houtarchitectuur in de USA), zijn enkel middelen om deze fenomenologie te ontwikkelen tussen het gebouw en zijn site.

Steven Holl (°1947) leeft en werkt in New York. Hij studeerde in Seattle, vervolledigde zijn opleiding in Rome en in London (The Architectural Association). Hij realiseert vooral private woningbouw, maar ook grotere opdrachten in de Verenigde Staten. In Europa is hij bekend omwille van zijn diverse grotere wedstrijdprojecten. Sociale huisvesting en ook urbanisatie behoren tevens tot zijn interesseveld. Door zijn ontwerp voor een Palazzo del Cinema in opdracht van de Architectuurbiënnale in Venetië, 1991, waar hij samen met ondermeer, Rafael Moneo, Sverre Fehn, Aldo Rossi, James Stirling, Jean Nouvel werd uitgenodigd, geniet Steven Holl de aandacht die hij verdient ook in Europa.