Berliner Luft

De stad Berlijn is een geladen stad, een mystieke wereldstad. Beelden van Berlijn zijn collectief in ons geheugen gebrand. Check Point Charlie? De luchtbrug naar Tempelhof? De sprong van de Oostduitse soldaat over de prikkeldraad? J.F.Kennedy: “Ich bin ein Berliner“? De omhelzing van Brezjnev en Honecker? De mensen op en de val van de muur? De judaskus Gorbatschov–Honecker? De overgangsfiguur Egon Krenz? Of de boekverbranding in ’33? De Olympische spelen van ’36? Jesse Owen? Leny Riefenstahl? De Kristalnacht van ’38? Adolf Hitler? De vernietigde Rijksdag, de vernietigde stad?

bruno vanbesien Reichstag - Norman Foster, 1992

Berlijn is een stad met een “Wereldschokkende” geschiedenis in een land met een gruwelijk verleden. De reis naar Berlijn kan onmogelijk aan de feiten en de geschiedenis voorbijgaan. Onze reis zal een historische, stedenbouwkundige en politieke dimensie hebben, waarbij de hedendaagse architectuur het bindmiddel zal zijn. De projecten en realisaties van de hedendaagse bouw(-woede) kunnen onmogelijk worden begrepen zonder die historische duiding. En er wordt wat gebouwd in Berlijn! Op het ogenblik dat Bonn heeft beslist Berlijn te worden is in dat Berlijn een bouwwoede ontstaan die blijkbaar niet meer is te stoppen.

Sommigen beweren dat Berlijn bankroet is, maar de stad is een torenkraan, bouwput, bouwwerf en daar lijkt niet onmiddellijk een einde aan te komen. Architectuurwedstrijden en projecten blijven maar op stapel staan of in uitvoering gaan. Tijdens de voorbereidingsreis hadden we telkens weer het gevoel, we komen 2 tot 5 jaar te vroeg. Ik geef een paar voorbeelden van projecten die wij niet kunnen zien : De gedenkplaats voor de joodse slachtoffers van Peter Eisenmann, de Nederlandse ambassade van OMA, de Franse ambassade van Christian de Portzamparc, de kunstacademie van Gunter Behnisch, topografie des Terrors van Peter Zumthor. Ofwel in uitvoering ofwel stilgelegd in discussie. En er is nog zo veel meer op stapel, dat wachten echt geen zin heeft. Misschien moeten we Berlijn vergelijken met de laatste computer, GSM of internetverbinding. Je kan beter wachten om het laatste te hebben, maar zo blijf je wachten.

Het is ook belangrijk om nog snel de kaalslag te ervaren die de DDR heeft aangericht tegenaan de zone waar de muur stond. Het is belangrijk om met eigen ogen te zien hoe men op koortsachtige wijze die wonde wil herstellen … of dicht schroeien? Een vergelijking van de Potsdamer- en Leipziger Platz in de periode juist voor de val van de muur en vandaag zijn hallucinant.

In mei 1987 waren we er met Archipel al eens eerder. Naar aanleiding van de IBA Bauausstellung 87. Het hallucinante contact Oost-West … de muur… historische architectuur paradigma’s van Schinkel, Scharoun, Mies Van der Rohe, Ahrends, Mendelsohn, Le Corbusier… naast de IBA projecten van Hollein, Grazzi, Krier, Rossi, Ungers, Eisenman, Hertzberger, en Kolhoff… waren toen de architecturale motieven. De stad is inmiddels een andere stad geworden. Een aantal itims uit de eerste reis (Mies Van der Rohe, Scharoun) komen opnieuw aan bod, maar de kilometervretende Siedlungen en IBA projecten niet…

(voorlopig) een viertal grote thema’s.

West en Oost Berlijn
De muur en zijn geschiedenis, het herkenbare en steeds minder herkenbare onderscheid tussen Oost en West. De geschiedenis van de stad en zijn stedenbouwkundige ontwikkeling. Wij denken aan de Brandenburgse Poort, Unter der Linden, Het museumeiland, Het Paleis van de Republiek, Alexanderplatz, Check Point Charlie, Bernauerstrasse en de restanten van de Berlijnse muur.

het nieuwe staatkundige Berlijn
Het nieuwe staatkundige hart van het verenigd Duitsland in Berlijn, met het district van de Bundestag, de ambtswoning van de Bundeskanzler en de Rijksdag. De bouw en groei van verschillende ambassades die zijn meeverhuisd.

de kracht en het geweld van het kapitalisme
Op een onvoorstelbare wijze is men bezig de Potsdamer Platz en de Leipziger Platz vol te bouwen met een mengvorm van semi-commerciële en puur commerciële gebouwen. Burelen, Mega-bioskopen, prestigieuse hotels, etc…

de architectuurgeschiedenis van de 20ste eeuw
Wij vinden een mooi stuk van de 20ste eeuwse architectuurgeschiedenis terug op een vrij geconcentreerde plaats

Er zijn uiteraard nog een aantal gebouwen die niet binnen dit keurslijf vallen en die verder buiten het centrum zijn gesitueerd, maar toch op ons programma staan. Zoals je ziet toch nog heel wat voor die 4 dagen, en dan hebben we nog niet gedacht aan de Siedlungen van Bruno en Max Taut, Poelzig Fritz Hoger, Scharoun, enz..

Mensen met literaire interesse, die graag een voorproever willen van hoe de sfeer er moet zijn geweest in het Oostduitse deel van Berlijn kunnen we een prachtig boek aanraden: “Stille Zeile, nummer zes” van Monika Maron uitgegeven bij Atlas. Een prachtige en tegelijk schrijnend afscheid van en afrekening met de DDR.
bruno vanbesien Gallerie Lafayette - Jean Nouvel, 1996
Reisbegeleiders: Wim Supply & Géry Vandenabeele