Mexico

Masa y Vacio, Massa en leegte

Mexico-stad zinkt. Zes centimeter per jaar. Zachtjesaan. Alsof het hierover beschaamd is. Natuurlijk was het geen goed idee om een stad op te richten op een klein eiland in het midden van een meer. En meer nog, om het Texcoco-meer later droog te leggen en er de funderingen van een miljoenenstad de modder in te jagen. Verwijt het de arend die volgens de ontstaanslegende hier een slang wilde verorberen.

Ondanks alles is het een stad die blijft bewegen. Ook al is het niet steeds duidelijk in welke richting. Het maakt deel uit van haar contradictorische natuur: een stad geobsedeerd door haar verleden, maar open voor alles wat nieuw is. Een dynamisch en efficiënt bolwerk dat tegelijk chaotisch en corrupt is. Met een architectuur die doorheen de geschiedenis steeds opnieuw is gedefinieerd door de specifieke relatie tussen massa en leegte, tussen monolithische monumentaliteit en open ruimte.

Tijdens de twintigste eeuw was de Mexicaanse architectuur bedreven genoeg om ruimtelijke en monumentale concepten zoals bij de ruïnes van Teotihuacán of het door paleizen en religieuze bouwwerken omzoomde derde grootste stadsplein ter wereld, de Zócalo, te vertalen naar een hedendaagse vormentaal.

De campus van de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM), ingehuldigd in 1952, is zonder twijfel het meest ambitieuze modernistische voorbeeld hiervan. Mario Pani en Enrique del Moral brachten voor elk gebouw een vooraanstaand architect, een jong architect en een architectuurstudent samen. De architectuurtaal is modern –vrije plattegronden, gebouwen op pilotis, grote glasoppervlakken–, maar twee karakteristieken onderscheiden de campus van generische moderne architectuur: de reïnterpretatie van Meso-Amerikaanse platformen in de esplanades en de toevoeging van talrijke (veelal driedimensionale) muurschilderingen op de gevels door onder anderen Juan O’Gorman, David Alfaro Siqueiros, Diego Rivera en Francisco Eppens.

Voorbij enig politiek discours is monumentaliteit in Mexico-stad ook op een abstracte manier benaderd door coryfeeën als Luis Barragán. De Torres Satélite, vijf enorme gekleurde prisma’s in het midden van een snelweg, zijn ontworpen vanuit het perspectief van de autobestuurder – de droom van elke Italiaanse futurist. Hier is het evenwichtsspel omgekeerd: de massa vormt het statische centrum, de leegte is de instabiele perimeter als perpetuum mobile. Ook de kleuren van de Azteekse muurschilderingen vormen niet alleen hier, maar in talloze poëtische projecten van Barragán de abstracte protagonist. En dat alles onder de blauwe hemel, el cielo azul.

Maar de eindeloze hemel en de zeemzoete zon kunnen ook pittig en scherp zijn… In “Bajo el sol jaguar”¹ (1982) legt Italo Calvino in zijn kenmerkende droge taal verslag van een reis naar Mexico met zijn echtgenote Olivia. Hij vertelt hoe ze zich beiden –net zoals nagenoeg alle Mexicanen– overleveren aan eten. Onder de afstandelijke taal schuilt een intensiteit van emotie. In eerste instantie gebruikt het koppel met relatieproblemen het soms mondverschroeiende eten als substituut voor sex. Maar Calvino stelt via deze primaire obsessies ook scherp op het cannibalisme. Hun ‘honger’ naar ‘verslindende’ gemeenschap staat tegelijk symbool voor de bloederige geschiedenis van het land. Niet alleen de inheemse offerrituelen of de koloniale massa-slachtingen, maar ook de hedendaagse wreedheid ontsnapt er niet aan.

Het Tlatelolco-plein, beter bekend als het plein van de drie culturen (met pre-hispanische ruïnes, een koloniale kerk en een modernistisch cultureel centrum) is zo’n tragische plek. Niet alleen omwille van de studentenmoord van 1968. Het gebeurt soms dat Mexico niet langzaam zinkt, maar zinkt met overtuiging. Zonder schaamte. Dat gebeurde in 1985, wanneer een aardbeving de stad verwoestte. Onder de meeste modernistische gebouwen die in elkaar zakten, bevonden zich ook appartementsgebouwen van Nonoalco-Tlatelolco uit 1964. Van de 102 residentiële gebouwen met 12.000 wooneenheden zijn er die dag twaalf verdwenen. Sindsdien is de plek van cruciale waarde binnen de geschiedenis van de metropolis en betekent de datum het einde van het geloof in het moderne utopia.

Maar in Mexico-stad is niets statisch. Ondanks het gegeven dat 63 procent van de woningen door de bewoners zelf zijn samengesteld uit afval en/of goedkope materialen (sloppenwijken of autoconstrucción), schieten nieuwe wolkenkrabbers en luxueuze residenties als paddenstoelen uit de grond. Controversiële openbare gebouwen zoals het Soumaya Museum, geboren als een spectaculair anachronisme, staan lijnrecht tegenover elegante en voorzichtige meesterwerken zoals deze van de hand van Alberto Kalach. Gevoelige stedelijke interventies zijn doorgevoerd, publiek transport geraakt stilletjesaan georganiseerd en de bouw van een nieuwe luchthaven door Norman Foster en Fernando Romero (FR.EE) zal starten.

Eigenlijk is Mexico-stad niet aan het zinken. De ciudad dobbert. Als kurk. Hoe hard je ook probeert haar onder water te duwen, ze komt steeds weer naar het oppervlak. Ze zweeft.

— Dominique Pieters.

Tekst geïnspireerd op het artikel ‘A floating coark’ door Juan Carlos Cano in ‘Tank Magazine’, m.u.v. de passage over Italo Calvino.

 

Color y Pasion, Kleur en Passie

Si tienes un hondo penar, piensa en mi… Si tienes ganas de llorar, piensa en mi …²

Wenende gitaren zingen in jouw hoofd. Je voelt de Mexicaanse passie en pijn. Het lied, bij ons bekend in de versie van Luz Casal³, is in 1943 ontstaan uit het hart en het bloed van de Mexicaan Agustin Lara.

Romantisch, passioneel, zinnelijk, tragisch en wreed, dat zijn de Mexicanen en hun geschiedenis. En kleurrijk. Het overrompelend kleurenpalet is adembenemend en doorspekt de cultuurervaring van deze reis.

Het diepe blauw van Frida Kahlo. Het snijdende rood van Diego Riveira of Juan O’Gorman. Het verblindende goud van Matthias Goeritz. Het verglijdende glooiende felle wit van Felix Candela. Het in zon gedrenkte oker van Ricardo Legoretta en het mysterieuze dieproze van Luis Barragan.

Het Salk Institute van Louis Kahn in San Diego California was de aanzet van deze Mexicoreis. Alhoewel Salk weinig door kleur is vormgegeven, is de invloed van Barragan op het magistrale binnenplein, uitkijkend op zee, blijven nazinderen.

“In Mexico heb ik een architect ontmoet: Luis Barragan… een absoluut buitengewone persoonlijkheid. Doorheen zijn tuinen vloeit een kleine bron van stromend water, en dat is zo ingrijpend dat alle aangelegde landschappen ter wereld het daartegen moeten afleggen.”
Louis Kahn

Luis Barragan was ook voor ons een openbaring. Zijn poëtische verbeelding creëert tuinen, huizen en fonteinen van adembenemende schoonheid: metafysische landschappen voor meditatie en sereniteit. Ook de ontdekking van zijn geaardheid en levenswandel, zijn diepgeworteld geloof en zijn innerlijke identiteitsstrijd was een openbaring.

“Mi hogar es mi refugio, una pieza de arquitectura emocional.”⁴
Louis Barragan

Maar Mexico is zoveel meer dan Barragan. We vertrokken op prospectie met een lijst van 228 projecten. Uiteindelijk zijn een vijftigtal sites en projecten weerhouden die volgens ons een sprankelend overzicht vormen van de veelkleurige ziel van de Mexicaanse architectuur en haar geschiedenis. Een zeer gevarieerde selectie die ons en hopelijk jullie heerlijk passioneel en emotioneel zal verrassen. Een typisch Archipel-programma.

“Mexico… is geen curiosum om te bezoeken, maar een leven om te worden geleefd.”⁵
Henri Cartier-Bresson

“Er is geen opwinding in de wereld te vergelijken met de opwinding van het besef dat je op weg bent naar Mexico.”⁶
Philip Guedalla

— Wim Supply

Reisbegeleiding: Sigrid Decramer, Miek Goossens, Wim Supply en Dominique Pieters

 

¹ “Onder de zon van de jaguar.”

² “Als je zwaar verdrietig bent, denk aan mij. Als je wil wenen, denk aan mij.”

³ Het lied kennen we uit de film van Pedro Almodovar: “Tacones Lejanos”(High Heels) (1993).

⁴ “Mijn huis is mijn toevlucht, een plek van emotionele architectuur.”

⁵ Henri Cartier-Bresson ging op 26-jarige leeftijd op etnografische expeditie naar Mexico. Die mislukte, maar hij besliste er een tijd te blijven en te fotograferen.

⁶ Philip Guedalla (1889-1944) was een Britse advocaat, historicus en reisverslaggever.