Hanzeland
Met de steun van:
Een tocht langs de materialiteit van baksteen volumes en de immateriële ruimten van de moderne architectuur
Een bezoek aan Hamburg is een wandeling door de bouwgeschiedenis van de laatste anderhalve eeuw. Hier heeft weinig architectuur die ouder is de stormen overleefd; brand, epidemieën, economische revoluties, oorlog… Maar haar bevolking krabbelde altijd opnieuw overeind, paste de stad aan naar de nieuwe realiteit. Brak af, bouwde opnieuw, verlegde straten of desnoods hele wijken, ruimde puin om te kunnen dromen van een betere stad. Haar opeenvolgende stadsbouwmeesters kregen kansen om echt iets te veranderen: de befaamde Speicherstadt als nieuwe motor bij de aansluiting van de stad met het nieuwe Duitse Rijk; de Kontor-wijk met het beroemde Chilehaus, na de catastrofes van cholera, wereldoorlog en super-inflatie; de gedwongen verhuis van hele wijken naar modelwijken met veel groen; de verloren strijd van door Bauhaus geïnspireerde architectuur tegen het nazisme; de heropbouw met kwalitatieve hoogbouw na de verwoestende bombardementen; het ombouwen van in onbruik geraakte pakhuizen tot nieuwe bruisende wijken mét de Elbphilharmonie; de strijd tegen het stijgende water met dijken van Zaha Hadid…
Daarnaast is er de confrontatie met de materialiteit van de baksteen. Eén formaat, één kleur, maar uitgevoerd in steeds wisselende verbanden en variaties, met onuitputtelijke en verrassende mogelijkheden, ontworpen in een wisselend spel van expressieve volumes. Anderhalve eeuw bouwgeschiedenis gebouwd met deze simpele uniforme bouwstenen. De baksteen is helemaal niet vreemd aan de Hanzesteden. Integendeel, de lange keten van handelsconnecties vervoerde naast koopwaar ook de kennis van dit bouwmateriaal naar hun steden, die alle hetzelfde probleem hadden, geen natuursteen maar een overvloed van klei en turf. De ketting loopt van Lübeck tot Brugge en van Lübeck tot de Baltische staten. Wij volgen deze route.
Onze reis vertrekt uit Brugge en gaat per bus door Nederland naar Hamburg. Een vrij vlak gebied dat we niet zouden durven doorreizen zonder halt te houden bij enkele tuinen en landschappen. Daarom onderbreken we onze reis met een eerste stop in een klein Hanzestadje, Zwolle, om verder te reizen naar de nabij gelegen tuinen van Mien Ruys. In onze voorbereidingsreis bezochten we ook park Vijversburg met het paviljoen van Junya Ishigami. We keken mekaar aan en dachten beiden hetzelfde: “als we dit nu niet erbij nemen, geraken wij hier nooit meer”. Dus slapen we een nachtje in Leeuwarden alvorens Hamburg aan te vallen en helemaal architecturaal te verorberen. We konden uiteraard Lübeck niet laten liggen op zo’n korte afstand van ons hoofddoel! Daar bezoeken we het Europese Hansemuseum gelegen op een sleutelplaats in de stad, heel educatief uitgebouwd, opgetrokken in baksteen, of wat dacht je, en met nog een laatste palimpsest om het af te leren. Bij onze terugkeer zullen we de busreis door Duitsland onderbreken met een verrassende ingreep in het landschap: de Varusschlacht, werk van architecten Gigon en Guyer.
De reis duurt zes dagen (vijf nachten) en zal begeleid worden door Géraldine Vandenabeele en Arnout Fonck.
Tekst: Géraldine Vandenabeele
Foto’s: © Arnout Fonck
Programma
ZWOLLE
Parkeergarage Katwolderplein – (2017) Dok architecten
Waanders In de Broeren – (2013) BK architecten
Museum de Fundatie – (2013) Bierman Henket architecten
Tuinen Mien Ruys – (1924-2019) Mien Ruys
LEEUWARDEN
Visitor Center Park Vijversburg – (2017) Junya Isshigami
Centraal Justitieel Incassobureau – (2011) Claus & Kaan architecten
OBE – Lân fan taal – (2018) Powerhouse Company
Blokhuispoort dbieb en hostel – (2017) TWA architecten
Watercampus Leeuwarden – (2015) architectencoöperatie GEAR
HAMBURG centrum
Kontorwijk met Chilehaus – (1924) Fritz Höger
Speicherstadt – (1883-1927) Karl Zimmerman
Hafencity – (20 en lopend) Erick Egeraat, Bolles+Wilson, Wandel, Hoefer, Lorch + Hirsch, Miralles Tagliabue EMBT, Hadi Teherani…
Elbphilharmonie – (2017) Herzog & de Meuron
Elbbrücken metro station – (2018) GMP
Großmarkt Hamburg – (1962) Bernhard Hermkes
Hamburg Welcome Center / Haus im Haus – (2007) Behnish architekten
ST.-Pauli (alter) Elbtunnel – (1911) Otto Stockhausen
Davidwache (1914) Fritz Schumacher – (2005) Bernhard Winking and Martin Froh
Alsterarkaden – (1846) Alexis de Chateauneuf – (1998) Hadi Teherani
HAMBURG rand
Kinderkreisel Bredenbekkamp – (2015) Tobias Kraus & Timm Schönberg
Energiebunker – (1943) Friedrich Tamms – (2013) Hegger Hegger Schlieff Architekten
Ohlsdorfer Friedhof, Neues krematorium – (1932) en kapelle 13 – (1929) beiden van Fritz Schumacher
Gartenstadt Hohnerkamp – (1954) Hans Reichow en Gustav Lüttge
Jarrestadt – (1930) Karl Schneider, Heinrich Bomhoff, Friedrich Ostermeyer, Paul Frank
Verlagshaus Gruner + Jahr – (1990) Kiessler & Partner, Steidle & Partner
Dulsberg Siedlung – (1932) Paul Frank
Haus Müller-Drenkberg – (1929) Karl Schneider
Karl-Schneider-Turnhalle Framsen – (1928) Karl Schneider
Grindelhochhäuser – (1949) Gruppe der Grindelberg-Architekten
LÜBECK
Europese Hansemuseum – (2015) Andreas Heller
BRAMSCHE (OSNABRUCK)
Varusschlacht Museum & Park Kalkriese – (2009) Annette Gigon en Mike Guyer
Programma kan onderhevig zijn aan lichte wijzigingen.
VOORBEREIDING OP DE REIS:
Heinrich HEINE, Rezensionen, Parijs 1842:
“Und mein armes Hamburg liegt in Trümmern, und die Orte, die mir so wohl bekannt, mit welchen alle Erinnerungen meiner Jugend so innig verwachsen, sie sind ein rauchender Schutthaufen! Am meisten beklage ich den Verlust jenes Petriturmes – er war über die Kleinlichkeit seiner Umgebung so erhaben! Die Stadt wird bald wieder aufgebaut sein mit neuen, gradlinigen Häusern und nach der Schnur gezogenen Straßen, aber es wird doch nicht mehr mein altes Hamburg sein, mein altes, schiefwinkliges, schlabbriges Hamburg.”
Hans FALLADA (1893-1947): Wer einmal aus dem Blechnapf frisst, Berlijn, 1934, tekst on-line
Wolfgang BORCHERT (1921-1947): Die Hundeblume, Hamburg, 1947, tekst on-line
Hans Erich NOSSACK (1901-1977), ‘Der untergang’ 1948, Berlijn.
Siegfried LENZ (1926-2014): Der Verlust, Hamburg, 1981, vertaald in het Nederlands als Het verlies door W. Wielek-Berg, Amsterdam, 2012 – Deutschstunde, Hamburg, 1968, vertaald als Duitse les door J. Walvis, Amsterdam, 2011.
Brigitte KRONAUER (1940-2019): Teufelsbrück, Stuttgart, 2000.
Karen DUVE (1961): Taxi, Frankfurt a. Main, 2008, vertaald in het Nederlands als Taxi, door G. Beusink, Breda 2011. Ook een leuke verfilming uit 2015 door regisseur Kerstin Ahlrichs met Rosalie Thomass en Peter Dinklage en met dezelfde titel.
John LE CARRÉ (1931): A most wanted man, Londen, 2008, vertaald in het Nederlands als Aangeschoten wild, door R. van Moppes, den Haag, 2008; verfilmd door Anton Corbijn in 2014 met dezelfde titel.
Verder zijn er de twee meesterlijke romans door Thomas Mann: De Toverberg en De Buddenbrooks waar in beide romans Hamburg een zekere rol speelt maar waar in het tweede roman de stad Lübeck de hoofdrol krijgt.
